تاس

تاس (انگلیسی: Dice)، به اجسام کوچک و قابل پرتابی گفته می‌شود که با کناره‌هایی مشخص شده یا نشانه‌دار می‌توانند در موقعیت‌های مختلف قرار بگیرند. تاس‌ها برای تولید اعداد تصادفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. تاس عموما بخشی از بازی‌های رومیزی همچون بازی‌های تاس، بازی‌های تخته، بازی‌های نقش آفرینی، و بازی‌های شانسی است.

یک تاس به روش سنتی، یک مکعب با شش وجه است که هر وجه با اعداد یک تا شش علامت‌گذاری شده است. زمانی که یک تاس ریخته یا پرتاب می‌شود در زمان سکون، یک عدد تصادفی بین یک تا شش را در وجه بالایی نشان می‌دهد. احتمال رخ دادن هر عدد، برابر است. تاس‌ها می‌توانند چند وجهی باشند یا اشکالی نامنظم داشته باشند. همچنین به جای اعداد، هر وجه می‌تواند با نماد و نشانه مشخص شده باشد. تاس‌های منحنی یا جهت‌دار (Loaded dice)، به تاس‌هایی گفته می‌شود که احتمال رخ دادن یک عدد خاص در آن بیشتر است و برای تقلب و سرگرمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تاریخچه

تاس حتی قبل از زمانی که تاریخ به رشته تحریر درآمده، مورد استفاده قرار می‌گرفته و به همین دلیل دقیقا مشخص نیست ریشه اصلی آن کجاست. یک نظریه این است که تاس با اوج گرفتن فالگیری با استخوان سم پای حیوانات (که در عموم با نام قاپ‌بازی هم شناخته می‌شود) ایجاد شده است. بازی مصری سینیت با یک وسیله دو وجهی بازی می‌شود که عدد ریخته شده، مقدار مربع‌هایی که بازیکن می‌تواند در زمین مسابقه جابجا شود را مشخص می‌کند. بنابراین شبیه تاس عمل می‌کند. سینیت سه هزار سال قبل از مسیح بازی می‌شده و این روند تا قرن دوم بعد از ولادت مسیح ادامه داشته است. عمر تاس استخوانی از سکارا به ۳۱۰۰ تا ۲۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. در حفاری‌های انجام شده از گورهایی در شهر موهن‌جو دارو در منطقه دره تمدن سند (در پاکستان کنونی)، تاس‌هایی از سفال تراکوتا که عمرش به ۲۵۰۰ تا ۱۹۰۰ سال قبل از مسیح برمی‌گردد، کشف شده است.

بازی‌هایی که شامل تاس می‌شدند در کتاب‌های ریگودای هند باستان، آتارواودا، مهاباراتا و لیست بازی‌های بودایی ذکر شده‌اند. در کتاب‌ مقدس هم اشاره‌هایی به قرعه انداختن بوده و نشان می‌دهد در زمان نوشتن این متون، تاس انداختن رایج بوده است. قاپ‌بازی، یک بازی مهارتی در یونان باستان بود که با استفاده از وسیله استخوان‌طور چهار وجهی که هر کدام مانند تاس امروزی ارزش متفاوتی داشتند، بازی می‌شد.

اگرچه شرط‌بندی غیرقانونی بود، اما خیلی از رومی‌ها قماربازان مشتاقی بودند که از تاس انداختن هم لذت می‌بردند. عمل تاس بازی کردن با نام آلیم لودوره (aleam ludere) شناخته می‌شد. تاس رومی، دو سایز متفاوت داشت. تاس بزرگ با چهار وجه یک، سه، چهار و شش، تالی (Tali) نام داشت. تاس کوچک‌تر به نام تسرا (Tesserae) شامل وجوهی از یک تا شش بود. تاس بیست وجهی به دو قرن بعد از میلاد مسیح برمی‌گردد.

دومینو و بازی‌های ورقی با ایجاد تاس، در چین خلق شدند. نقل مکان از تاس به بازی‌های ورقی در چین در زمان سلسله تانگ رخ داد، و به طور همزمان گذار فناوری از نسخه‌های خطی به کتاب‌های چاپی انجام شد. در ژاپن، تاس برای بازی کردن یک بازی محبوب به نام سوگوروکو (Sugoroku) مورد استفاده قرار گرفت. دو نوع سوگوروکو داریم. نسخه بن-سوگوروکو یک بازی شبیه تخته نرد است و به دوره هیان برمی‌گردد. نسخه ای-سوگوروکو یک بازی مسابقه‌ای است.

استفاده

تاس را با دست یا با ظرفی مخصوص مثل فنجان یا سینی روی سطح می‌اندازند. وجه بالایی تاس زمانی که این وسیله از توقف می‌ایستد، ارزش تاس را نشان می‌دهد. نتیجه ریختن تاس بر اساس نحوه پرتاب آن و بنا بر قوانین کلاسیک مکانیک تعیین می‌شود. طراحی تاس به گونه‌ای است که با حرکاتی جزئی در دست پرتاب‌کننده می‌تواند عددی تصادفی و غیر ثابت تولید کند. به همین دلیل تاس‌ها شکلی از یک سخت افزار مولد اعداد تصادفی هستند.

یک بازی معمول تاس، بازی کرپس است که دو تاس روی میز ریخته می‌شوند و شرط‌بندی بر اساس مجموع ارزش دو تاس انجام می‌شود. تاس‌ها اغلب برای اضافه کردن مفهوم تصادفی بودن به بازی‌های رومیزی اضافه می‌شوند و معمولا به بازیکن نشان می‌دهند یک قطعه را تا کجا می‌تواند حرکت دهد (مثلا بازی تخته نرد و مونوپولی).

نحوه ساخت

ترتیب

تاس‌های معمولی، مکعب‌های کوچکی هستند که اغلب ۱.۶ سانتی‌متر عرض دارند. وجه‌های تاس بین یک تا شش شماره‌گذاری شده و معمولا با الگوی نقاط کوچکی که پیپ (Pips) خوانده می‌شوند، نشانه‌گذاری شده است. در حالی که استفاده از اعداد عربی هم در تاس دیده شده، اما این سبک تاس‌ها کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. وجه‌های مقابل یک تاس مدرن به طور کلاسیک به گونه‌ای است که اعداد یک، دو و سه صورت یک راس باشند. وجوه تاس می‌توانند در جهت عقربه‌های ساعت یا خلاف جهت عقربه‌های ساعت، این راس را تشکیل دهند. اگر اعداد یک، دو و سه این کار را خلاف عقربه‌های ساعت انجام دهند، به آن "تاس دست راستی" می‌گویند. در صورتی که عقربه‌های ساعت جهت این اعداد را در راس تاس مشخص کرده باشند، به آن "تاس دست چپی" می‌گویند. تاس‌های غربی معمولا تاس دست راستی هستند و در چین از تاس دست چپی استفاده می‌کنند.

به طور معمول، پیپ‌های تاس در نسخه آسیایی در مقایسه با نسخه غربی، فشرده‌تر ساخته می‌شوند. پیپ‌های روی یک تاس شش وجهی در الگوهای خاصی طراحی می‌شوند. تاس آسیایی از این نظر شبیه تاس غربی است، اما در نسخه آسیایی پیپ‌ها به مرکز وجه نزدیک‌تر هستند. به علاوه در نسخه آسیایی، اندازه پیپ‌ها متفاوت است و حتی در اعداد یک و چهار، به رنگ قرمز طراحی می‌شود. قرمز بودن عدد چهار شاید به خاطر ریشه هندی باشد.

تولید

تاس‌هایی که دقت زیادی ندارند از طریق قالب‌گیری تزریقی پلاستیک تولید می‌شوند. پیپ‌ها یا اعداد روی تاس هم بخشی از قالب هستند. برای شفاف کردن یا مات کردن تاس، رنگدانه‌های مختلفی می‌تواند به تاس اضافه شود. یا امکان اضافه کردن چند رنگدانه برای خالدار کردن یا مرمرنما کردن تاس وجود دارد. رنگ کردن رنگ‌ها با کامل قرار دادن قالب تاس در رنگ که اجازه خشک شدن را به اعداد می‌دهد، انجام می‌شود. سپس تاس با استفاده از فرآیند خشک کردنی که شبیه صیقل دادن سنگ است، صیقل داده می‌شود. در نهایت از یک وسیله ظریف صیقل روی تاس استفاده می‌شود تا محصول نهایی دارای لبه‌هایی صاف و گرد شود.

تاس‌های دقیق کازینو شاید دارای سطح صیقلی یا ماسه‌ای باشند که آنها را به ترتیب شفاف یا نیمه شفاف می‌کند. در تاس‌های کازینو، پیپ‌ها یا برش‌ها حفر می‌شود. و سپس با استفاده از رنگی که چگالی مشابهی نسبت به رنگ تاس دارد، این حفره‌ها پر می‌شوند. این روش باعث خواهد شد که برش‌های تاس، کمتر تاثیری در نتیجه نهایی پرتاب تاس داشته باشند.

تمام تاس‌ها با استفاده از یک شماره سریال شماره گذاری می‌شوند تا متقلبان نتوانند تاس را با تاس دیگری عوض کنند. تاس‌های دقیق تخته نرد هم با روش مشابهی ساخته می‌شوند. این سبک تاس‌ها عموما کوچک‌تر هستند و لبه‌ و گوشه‌های گردی دارند تا هم بهتر روی سطح بچرخند و هم به سطح آسیبی نزنند.

ریشه‌شناسی و اصطلاحات

کلمه تاس از کلمه dé در زبان قدیم فرانسه و کلمه لاتین datum به معنی "چیز داده شده یا بازی شده" می‌آید.

در حالی که عباراتی مثل تک خال، دو خال، سه‌ خال، چهار خال، پنج‌ خال و شش‌ خال عموما منسوخ شده‌اند و گفتن اعداد ترجیح داده می‌شود، اما هنوز بعضی از قماربازان حرفه‌ای از این اصطلاحات برای اشاره به نتیجه تاس استفاده می‌کنند. کلمه آس یا تک خال (Ace)، یک کلمه لاتین به معنی واحد است. سایر اصطلاحاتی که برای اعداد به کار گرفته می‌شود، از زبان قدیم فرانسه هستند.

وقتی دو تاس انداخته می‌شود، ترکیب آنها می‌تواند نام‌های عامیانه‌ای داشته باشند. مثلا زمانی که دو تاس عدد یک را نشان می‌دهند، از عبارت چشم‌های مار (Snake eyes) استفاده می‌شود. فرهنگ لغت ریشه‌شناسی کلمات آنلاین، ریشه این کلمه را به سال ۱۹۱۹ نسبت داده است. عبارت محموله یا نیمه شب هم به ترکیب جفت شش می‌گویند، زیرا این ترکیب شبیه دو محموله بار روی یک قطار است. سایر ترکیب‌ها هم در بازی کرپس، اسم دارند.

نمایش یونی‌کد

با استفاده از کاراکترهای یونی‌کد، وجه‌های  ⚀ ⚁ ⚂ ⚃ ⚄ ⚅ را می‌توان در متن با کد یونی‌کد از U+2680 تا U+2685 یا با دسیمال از ⚀ تا ⚅ نشان داد.

تاس‌های جهت‌دار

تاس جهت‌دار، یا وزن‌دار، یا تقلبی، یا دستکاری شده به تاسی گفته می‌شود که طوری ساخته شده که یک وجه آن بیشتر یا کمتر از حالت عادلانه نشان داده می‌شود. روش‌های مختلفی برای جهت‌دار کردن تاس وجود دارد که شامل گرد کردن وجه‌ها، صیقل دادن بعضی از نقاط یا دستکاری وزن می‌شود. کازینوها و سالن‌های قمار اکثرا از تاس شفاف استات سلولز استفاده می‌کنند که تشخیص آنها از تاس مبهم و مشکل‌دار راحت‌تر است.

انواع

تاس چند وجهی

اشکال مختلف تاس مانند تاس دو وجهی یا چهار وجهی در تحقیقات باستان‌ شناسی در مصر باستان و خاورمیانه ثبت شده است. در حالی که تاس مکعبی شش وجهی به رایج‌ترین نوع تاس در اکثر نقاط جهان تبدیل شد، تاس‌های معروف دیگری همچون تاس بیست وجهی در زمان بطلمیوس و روم باستان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. استفاده امروزی از مجموعه تاس‌های چند وجهی از اواخر دهه شصت میلادی آغاز شد که تاس‌های غیر مکعبی در میان بازیکنان بازی‌های جنگی محبوب شدند. و از آن زمان این تاس‌ها به طور گسترده در بازی‌های نقش آفرینی و بازی‌های کارتی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. تاس‌هایی که دارای اعداد ۶ و ۹ هستند، با توجه به تقارن ظاهری در زبان انگلیسی، از نقطه یا خط برای تمایز قائل شدن بین آنها استفاده می‌کنند.

تاس‌های رایج

تاس‌ها معمولا به صورت مجموعه تک رنگ با شش شکل مختلف فروخته می‌شوند. پنج نوع از تاس‌ها مانند اجسام افلاطونی است که وجه‌های آن چند ضلعی منتظم است. به جز مکعب، سایر اجسام افلاطونی که چهار، هشت، دوازده یا بیست وجه دارند، امکان ایجاد چنین محدوده عددی را فراهم می‌کنند. تنها تاس رایج غیر مکعبی، تاس ده وجهی است که یک تاس ذوزنقه‌ای محسوب می‌شود. در این تاس هر وجه دارای دو لبه متفاوت، سه زاویه متفاوت و دو نوع راس متفاوت است. این مجموعه تاس‌ها اغلب شامل یک تاس ده وجهی دیگر با رنگ متفاوت هم می‌شود تا اعداد بین یک تا صد را تولید کنند. با استفاده از این تاس‌ها به روش‌های مختلف، بازی‌ها می‌توانند توزیع احتمال‌های متفاوتی را تخمین بزنند. برای مثال یک تاس ده وجهی می‌تواند برای تولید توزیع احتمال یکنواخت از درصدهای تصادفی، دو بار ریخته شود. و مجموع مقدار چند تاس می‌تواند توزیع نرمال را تخمین بزند.

برخلاف سایر تاس‌های رایج، تاس چهار وجهی (چهار ضلعی) وجهی که در زمان توقف بتواند روی سطح رو به بالا باشد ندارد، بنابراین این گونه تاس‌ها باید به شکل متفاوتی خوانده شوند. در بعضی از تاس‌های چهار وجهی، هر وجه دارای چند عدد است که هر عدد نزدیک راس هر وجه نوشته شده است. در این صورت، عدد پیرامون راس، عددی است که مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از طرف دیگر، اعداد روی یک تاس چهار ضلعی می‌توانند در وسط لبه‌ها قرار بگیرند که در این صورت هم این اعداد مورد استفاده قرار خواهند گرفت. معمولا وجه‌های یک تاس طوری قرار می‌گیرند که وجه‌های مخالف یک عدد بیشتر از تعداد وجه‌ها باشند. برخی از تاس‌های بیست وجهی برای ردیابی یک عدد صحیح که به طور معکوس می‌شمارد، ترتیب متفاوتی دارند. این سبک‌ تاس‌ها طوری طراحی شده‌اند که اعداد نزدیک به هم، در وجه‌های نزدیک به هم قرار گرفته‌اند و کاربر می‌تواند به راحتی عدد کمتر بعدی را پیدا کند. از این کارت‌ها در بازی‌های کارتی کلکسیونی استفاده می‌شود.

تاس‌های کمیاب

تاس یکنواخت عادلانه، به تاس‌هایی گفته می‌شود که شانس رخ دادن هر کدام از وجه‌های تاس یکسان است، زیرا به یک شکل ساخته شده‌اند. از نظر تئوری، این مدل‌ها عبارت هستند از:

• اجسام افلاطونی: پنج ضلعی منتظم: ۴ و ۶ و ۸ و ۱۲ و ۲۰ وجهی
• اجسام کاتالان: چند وجهی دوگانه از جامدات ارشمیدسی: ۱۲ و ۲۴، ۳۰ و ۴۸ و ۱۲۰ وجهی
• دوهرمی‌ها: چند وجهی دوگانه از مجموعه نامحدود منشور با صورت مثلثی: هر مضرب ۴ بالاتر از ۸ وجه
• ذوزنقه‌ای‌ها: چند وجهی دوگانه از مجموعه نامحدود پادمنشور: هر عدد فرد که بر ۴ بخش‌پذیر نیست بالای ۶ وجه
• دیسفنویدها: مجموعه ای بی نهایت از چهار ضلعی که از مثلث‌های غیر منتظم متناظر ساخته می‌شود:  چهار وجهی. با اینکه این گونه یک چهار ضلعی متقارن کمتر از چهار ضلعی افلاطونی دارد، اما هنوز هم به اندازه کافی متقارن است. با همین منطق، دوازده وجهی‌ها هم کمتر متقارن اما به اندازه کافی متقارن هستند.

دو نمونه دیگر از دوازده وجهی‌ها که از نظر ریاضی گذرا نیستند اما به خاطر تقارن همچنان تاس عادلانه‌ای به شمار می‌روند، عبارت هستند از:

• منشور: پایه و اساس تاس بلند
• پادمنشور: پایه و اساس تاس بشکه‌ای

تاس غیر عددی

وجه اکثر تاس‌ها را با استفاده از دنباله اعداد نشانه گذاری می‌کنند که معمولا از عدد یک شروع می‌شود و با نقطه یا ارقام هم نمایش داده می‌شود. اگرچه کاربردهایی وجود دارند که نیازمند تاس‌هایی با چیزی غیر از عدد هستند. حروف بازی بوگل (Boggle)، جهت‌های بازی فانتزی وارهمر (Warhammer fantasy battle)، تاس چرت (Fudge)، و تاس پوکر با نماد‌های ورق از جمله مثال‌های تاس غیر عددی هستند.

تاس با شماره‌های دیگر

تاس شاید شامل اعدادی شود که دنباله از عدد یک شروع نشود. یک نمونه از تاس استاندارد که با نام تاس میانگین هم می‌شناسیم، شامل شش وجه با اعداد ۲،۳،۳،۴،۴ و ۵ می‌شود که در نهایت این ترکیب همیشه شامل یک میانگین حسابی هم است. این سبک تاس‌ها در برخی از بازی‌های جنگی روی میز که نیازمند دامنه کمتری از اعداد هستند مورد استفاده قرار می‌گیرد. از دیگر تاس‌ها با شماره دیگر می‌توان به تاس زیشرمن (Sicherman) و تاس غیرعادی (Intransitive) اشاره کرد.

تاس کروی

یک تاس می تواند به صورت کروی و با حفره‌های اضافی که هر کدام می‌توانند یک تاس دو وجهی با وزن و شکل متفاوتی باشند، ساخته شود. در نهایت وزن تاس در هر کدام از پیپ‌ها ساخته شده به هر عدد نسبت داده می‌شود و یک عدد را نشان می‌دهد.

کاربردها

تاس‌های چند وجهی عموما در بازی‌های نقش‌آفرینی مورد استفاده قرار می‌گیرند. بازی فانتزی نقش آفرینی "سیاه‌چال‌ها و اژدهایان" به عنوان بازی‌ای که بیشترین تاثیر را در محبوب کردن تاس در چنین بازی‌هایی داشت، شناخته می‌شود. بعضی از بازی‌ها تنها از یک نوع تاس استفاده می‌کنند. مثلا بازی Exalted فقط از تاس ده وجهی استفاده می‌کند. بقیه بازی‌ها همچون سیاه‌چال‌ها و اژدهایان که قبلا به آن اشاره کردیم، از چند نوع تاس چند وجهی استفاده می‌کنند.

تاس‌ها معمولا برای تعیین نتیجه رخدادها مورد استفاده قرار می‌گیرند. نتیجه بازی عموما یا به عنوان مجموع تاس‌ها بیشتر یا کمتر از یک عدد خاص، یا مجموع اعداد چند پرتاب تاس بدست می‌آید. با توجه به ویژگی‌ها و شرایط مهارت‌ در انسان، می‌توان به پرتاب اول تاس یک مقدار خاص اضافه یا از پرتاب آخر تاس یک مقدار خاص کم کرد. برای پیگیری اعداد حاصل از تاس، از نماد تاس استفاده می‌شود.

خیلی از بازی‌های تخته‌ای، از تاس برای تصادفی کردن حرکات قطعات و تکه‌های بازی یا تصمیم گیری در مورد یک اتفاق استفاده می‌کنند. غالبا تاس با مقدار بیشتر در بازی بهتر است. اما بازی‌هایی هم مثل "محور و متحدان" وجود دارند که تاس با عدد کمتر را قوی‌تر حساب می‌کنند. در عصر جدید، چند بازی و طراح بازی هم از روشی استفاده کرده‌اند که ارزش تمام وجه‌های تاس را یک چیز می‌دانند. در بازی "قلعه بورگوندی"، بازیکنان از تاس برای اینکه باید چه کاری انجام دهند استفاده می‌کنند. در این بازی شش بهتر از یک نیست و بالعکس. در بازی "معدنچیان"، وجه‌های مختلف تاس، قابلیت‌های متفاوتی دارند. چند وجه می‌تواند امکانات به بازیکن بدهند و چند وجه امکان انجام چند اقدام را فراهم می‌سازند.

تاس همچنین می‌تواند برای پیش بینی و فالگیری مورد استفاده قرار بگیرد. استفاده از یک زوج تاس عادی برای این کار مرسوم است. اگرچه از اشکال دیگر چند وجهی هم استفاده شده است. بودایی‌های تبت بعضی مواقع از این روش فالگیری استفاده می‌کنند. احتمال زیادی وجود دارد که فیثاغورثی‌ها از اجسام افلاطونی به عنوان تاس استفاده کرده‌ باشند. آنها به این نوع تاس لقب تاس خدایان دادند و تلاش کردند با فهمیدن هندسه، جهان را بفهمند.

تاس‌های نجومی، مجموعه‌ای اختصاصی از سه تاس دوازده وجهی برای فالگیری هستند. اولین تاس نمایانگر سیارات، خورشید و ماه است. دومین تاس بیانگر دوازده نشان منطقةالبروج است، و سومین تاس شامل دوازده خانه می‌شود. تاس مخصوصی وجود دارد که قابلیت پاسخ دادن به توپ جادویی و سوالات بله خیر آن را دارد.

تاس‌ها همچنین می‌توانند برای تولید اعداد تصادفی که در رمز عبور و مسائل رمزنگاری کاربرد دارد، مورد استفاده قرار بگیرند. بنیاد مرز الکتریکی روشی را تعریف کرده است که با استفاده از تاس می‌توان عبارات رمزی تعریف کرد. روش دایس‌ور (Diceware) برای تولید امن عبارات رمزی از پنج بار تاس انداختن و انتخاب کلمه انتخاب شده از لیست از پیش تعیین شده، استفاده می‌کند.

نشانه‌گذاری

در بسیاری از متون بازی، مخصوصا بازی‌های نقش‌آفرینی به صورت رومیزی، از علائم مختصر برای نشان دادن وضعیت تاس استفاده می‌شود. حرف d یا D به معنی یک تاس یا تعداد خاصی وجه است. به طور مثال d4، نشانگر یک تاس چهار وجهی است. اگر چند تاس از یک نوع ریخته شوند، تعداد تاس‌ها هم با یک عدد قبل از حرف لاتین نشان داده می‌شود. بنابراین 6d8 یعنی بازیکن باید شش بار یک تاس هشت وجهی را پرتاب کند و نتیجه را جمع کند. از عمل‌های ریاضی هم می‌توان در این نشانه‌گذاری استفاده کرد. به طور مثال، 3d6+4 به بازیکن می‌گوید که سه بار یک تاس شش وجهی را بریزد، مجموع را حساب کند و عدد چهار را به جمع اضافه کند.

همچنین ببینید

تاج و لنگر

سیستم دی‌۲۰

دریدل

تاس فازی

بازی تاس موسیقی

کوینکانکس

شش تایی

شرط‌بندی با یویو

اوریم و تومیم

پرتاب تاس