لودو
لودو که از کلمه لاتین به معنی "من بازی می‌کنم" آمده است، یک بازی استراتژیک تخته و تاس است که دو تا چهار نفر در آن بر اساس پرتاب تاس با هم بازی و بر سر رساندن چهار مهره خود به نقطه پایانی رقابت می‌کنند. مانند دیگر بازی‌های صلیب و دایره، لودو از بازی هندی پاتشیسی الهام گرفته شده که به صورت ساده شده در مهابهاراتا آمده است. لودو و انواع این بازی در بسیاری از کشورهای جهان و تحت عنوان‌های مختلف محبوب است.
تاریخچه
مهابهاراتا
پاتشیسی در قرن شش میلادی در کشور هند خلق شده است. اولین شواهد تکامل این بازی در هند، تصویر تخته پاتشیسی بر روی دیواره‌های غار الورا است. نسخه اصلی بازی در کتاب مهابهاراتا توضیح داده شده که در آن شاکونی با استفاده از یک تاس نفرین‌شده پانداواها را شکست می‌دهد و در آخر کتاب، جدهشتر بعد از باختن همه‌چیز، همسر خود دراپادی را قمار می‌کند و وی را هم می‌بازد. این اتفاق دلیل اصلی تحقیر دراپادی و آغاز روند از بین رفتن وی توسط دوریودانا و دوشاسانا است. اگرچه پانداواها بعد از اینکه دروپادی قسم خورد تا تمام نسب کورو را مورد نفرین قرار دهد، تمام اموال خود را پس گرفتند. در زمان هند باستان این بازی با نام چاپار هم شناخته می‌شد.
نسخه معاصر بازی توسط پادشاهان گورکانی هند از جمله اکبر بازی می‌شد. پاتشیسی دچار تغییرات ساختاری شد. بازی لودو در سال ۱۸۹۶ با استفاده از یک تاس مکعب و یک لیوان تاس، در انگلیس ساخته شد. نیروی دریایی بریتانیا لودو را به بازی تخته‌ای اوکرس (Uckers) تغییر داد.
تخته لودو
مناطق مخصوص تخته بازی لودو معمولا به چهار رنگ زرد، سبز، قرمز و آبی در می‌آید. هر بازیکن یک رنگ را برمی‌دارد و چهار مهره از این رنگ به وی داده می‌شود. تخته عموما به شکل مربع است که دو خط عمود مثل صلیب محیط بازی را می‌سازند. بازوی هر صلیب سه ستون مربع دارد که به ازای هر ستون معمولا شش مربع کشیده شده است. ستون‌های میانی اکثرا پنج مربع رنگی دارد که با هم ستون خانه بازیکن را تشکیل می‌دهند. ششمین مربع رنگ شده که در ستون خانه بازیکن قرار ندارد، منطقه شروع بازی نام دارد. در مرکز تخته، یک مربع بزرگ برای پایان بازی وجود دارد که شامل مثلث‌هایی به رنگ خانه بازیکن است و جهت‌هایی برای نشان دادن پایان مسابقه در خود می‌بیند.
قوانین
بررسی اجمالی
دو، سه و یا چهار بازیکن می‌توانند بدون همکاری با هم این بازی را انجام دهند. در آغاز بازی، هر چهار مهره بازیکن بیرون از بازی هستند و در حیاط بازیکن قرار گرفته اند (یکی از گوشه‌های بزرگ تخته که به رنگ بازیکن درآمده است). زمانی که اجازه پیدا کردند، بازیکنان می‌توانند هر کدام از مهره‌ها را به ازای هر نوبت از منطقه بازی به سمت مسیر بازی ببرند که این کار با جهت عقربه‌های ساعت انجام خواهد شد. زمانی که مهره به مربع زیر ستون خانه می‌رسد، بازیکن می‌تواند مهره را در منطقه پایانی قرار دهد. تاس انداختن، حرکات و مقدار حرکت مهره را تعیین می‌کند. اولین کسی که بتواند تمام مهره‌هایش را به منطقه پایانی برساند، برنده بازی خواهد بود. معمولا بقیه به بازی ادامه می‌دهند تا نفرات دوم، سوم و چهار مشخص شود.
نحوه بازی
هر بازیکن تاس می‌اندازد. بازیکن با امتیاز بیشتر بازی را شروع می‌کند. بازیکنان نوبت را در جهت عقربه‌های ساعت عوض می‌کنند.
برای وارد کردن یک مهره به بازی از حیاط به نقطه شروع، بازیکن باید ۶ بیاندازد. بازیکن می‌تواند هر زمانی که ۶ می‌آورد، یک مهره وارد زمین کند. در صورتی که خانه خالی باشد، وی می‌تواند مهره را شش مکان تکان دهد. اگر بازیکن هنوز مهره‌ای در زمین بازی ندارد و با تاس عددی جز ۶ به زمین انداخته، باید تاس را به نفر بعدی بدهد.
بازیکنان همیشه باید مهره خود را به جایی ببرند که تاس اعلام می‌کند. وقتی بیشتر از یک مهره در بازی باشد، بازیکن می‌تواند انتخاب کند کدام مهره را حرکت بدهد. اگر مهره حریف مسیر شما را بسته است، باید مقدار تاسی که می‌آورید همان‌مقداری باشد که مهره حریف در آن قرار دارد تا بتوانید آن منطقه را بگیرید. امکان عبور از مهره حریف وجود ندارد. اگر حرکت ممکن نبود، تاس به نفر بعدی داده می‌شود.
اگر بازیکن دیگر نمی‌تواند مهره را از خانه خارج کند، انداختن ۶ به وی این اجازه را می‌دهد که یک بار دیگر تاس بریزد. اگر در جایزه تاس هم ۶ روی زمین بیاید، می‌توان یک جایزه دیگر دریافت کرد. اگر در جایزه سوم هم بازیکن ۶ روی زمین بیندازد، دیگر جایزه‌ای در کار نیست و باید تاس به نفر بعدی داده شود.
اگر یک بازیکن بتواند مهره حریف را از بین ببرد، مهره حریف باید به زمین صاحبش برگردد. این مهره دوباره می‌تواند زمانی که صاحبش تاس ۶ انداخت، وارد زمینش کند. اگر دو مهره یک رنگ روی یک منطقه از زمین قرار بگیرند، تشکیل بلوک می‌دهند. در این صورت بازیکن حریف نمی‌تواند این بلوک را تا زمان ادامه داشتن شکست دهد و در صورتی که وارد این منطقه شود، باید به حیات خودی برگردد.
مربع‌های ستون خانه بازیکن همیشه امن است، زیرا هیچ حریفی نمی‌تواند وارد آنها شود. برای رفتن به مثلث خانه، باید مقدار دقیق تاس به زمین ریخته شود.
انواع
نسخه‌های بین‌المللی
لودو تحت عنوان نام‌های مختلف، برندهای متفاوت و انواع گوناگون در جهان بازی می‌شود.
اوکرس (Uckers)، بریتانیایی
پاتشیسی (Pachisi)، هندی
فیا (Fia)، سوئدی
آیله میت وایله، سوئیس
کو کا انگورا، ویتنامی
اسپانیایی و کلمبیایی
پارکیس (اسپانیایی)
پارکس (کلمبیایی)
فولتا آبلیگادا (شروع مجدد اجباری)
سیلو روبادو (بهشت دزدیده شده)
د پیدرا ان پیدرا (از سنگ تا سنگ)
کن پلیسیا (با مردان پلیس)
عصبانی نشو رفیق (Mensch ärgere dich nicht)
بازی عصبانی نشو رفیق (Mensch ärgere dich nicht)، یک بازی آلمانی از سال ۱۹۱۴ است که اسم متعادلی در نسخه‌های بلغاری، کرواتی، اسلوونیایی، صربی، مقدونیه‌ای، آلبانیایی، یونانی، رومانیایی، ترک، چکی و اسلواک دارد.
هلندی: Mens Erger Je Niet
ایتالیایی: Non t'arrabiare
ترک: Kızma Birader
مخصوص آلمان
قاطی نکن (Verliere nicht den Kopf)
کوپیت (Coppit)
برندی داگ (Brändi Dog)
فرانسوی
پتیت شووکس (Petits Chevaux)
ژو ده پتیت شووکس (Jeu des petits chevaux)
هسبرو (Hasbro)
هسبرو اسامی مختلفی برای بازی‌های لودو دارد:
تشدید (Aggravation)
سردرد (Headache)
این بازی نسخه بریتانیایی هم دارد
بر اساس پاتشیسی
پارچیسی (آمریکای شمالی)
متاسفم! (آمریکایی و انگلیسی)
دردسر (Trouble)
کیمبل (نسخه فنلاندی)
ناامیدی (Frustration) که نسخه‌ای بریتانیایی و ایرلندی است.
چینی
شطرنج هواپیما (Aeroplane chess) یک بازی صلیب و دایره تخته‌ای چینی است که از لودو الهام گرفته شده و از هواپیما به جای مهره بازی استفاده می‌کند. ویژگی‌های اضافی همچون فضای رنگی، قابلیت پرتاب و دور زدن مهره به بازی اضافه شده است.
آفریقایی
در بخش‌هایی از آفریقا، بازی چنین قوانینی دارد:
مهره‌های بلوکه دوتایی می‌توانند مهره‌های خودی را هم بلوکه کنند، و یا مهره‌ها باید دقیقا مقداری تاس بریزند که در این خانه به آنها اضافه شوند. به علاوه در این حالت دو مهره نمی‌توانند جای خود را عوض کنند، تا زمانی که مهره تازه وارد با مقدار تاس جدید جابجا شود. این قوانین بخشی از مزایای ساخت بلوکه در بازی را از بین می‌برد و آن را سرگرم‌کننده‌تر می‌کنند.
اگر دو بازیکنی که روبروی هم نشسته‌اند با هم هستند، می‌توانند اعداد خود را با هم مبادله کنند.
چهار مکان امن در تخته وجود دارد که شبیه مربع‌های قلعه در بازی پاتشیسی است. در اینجا مهره‌ها می‌توانند هم جلو بروند، و هم به عقب جابجا شوند. همچنین امکان شروع حرکت قبل از به پایان رسیدن دور نفر قبلی وجود دارد.
مهره‌ای که بتواند روی مربعی فرود بیاید که مهره دشمن قرار دارد، نه تنها مهره دشمن را به نقطه شروع می‌فرستد، بلکه مهره خودی هم به منطقه خانه می‌رود.
بازیکن نمی‌تواند اولین مهره خود را به ستون خانه بفرستند، مگر اینکه قبلا حداقل یک مهره از رقیب را گرفته باشد.
اگر بازیکن مهره دشمن را بگیرد، با جایزه یک بار تاس ریختن روبرو خواهد شد. اگر با تاس جایزه هم مهره دشمن به اسارت گرفته شود، می‌توان یک تاس دیگر به عنوان جایزه دریافت کرد.
تفاوت‌ها
لودویی که در شبه قاره هند بازی می‌شود، دارای یک مربع امن در هر چهارگوش است که معمولا چهارمین مربع از بالای راست‌ترین ستون است. این مربع‌ها عموما با یک ستاره نشانه‌گذاری می‌شوند. در هند اغلب لودو را با دو تاس بازی می‌کنند، و تاس یک آوردن هم اجازه وارد کردن مهره به زمین بازی را می‌دهد. بنابراین اگر یک بازیکن یک و شش بیاندازد، می‌تواند مهره را از حیاط خارج کرده و شش مکان هم جابجا کند.
در پاکستان یک نسخه از این بازی انجام می‌شود که از دو تاس استفاده می‌کند و امکان حرکت رو به عقب را فراهم کرده است. تاس‌ها ریخته می‌شوند. ارزش دو تاس می‌تواند هم به صورت جدا و هم به صورت مجموع مورد استفاده قرار بگیرد.
برای اینکه بازی سریع‌تر آغاز شود، قوانین می‌تواند طوری وضع شود که یک بازیکن که هنوز مهره‌ای در زمین بازی ندارد، در ازای هر تاس یا انداختن یک/شش یا در ازای چند پرتاب، این کار را انجام دهد.
اگر یک مهره روی نقطه‌ای فرود بیاید که یک مهره از رنگ مشابه قرار دارد، این مهره باید فضای قبلی را بگیرد.
بعضی از انواع لودو اجازه بلوکه ساختن با تاس یک و شش را می‌دهند.
یک بلوکه دوتایی یا بیشتر می‌تواند با تنها یک مهره حریف شکسته شود.
دو قطعه می‌توانند به طور همزمان نصف مقدار تاس جابجا شوند، اگر این عدد زوج بوده باشد.
دو مهره می‌توانند دو مهره دیگر را شکست دهند (مانند بازی کوپیت). سه مهره با هم ضعیف هستند و یک مهره دشمن می‌تواند به آنها آسیب بزند.
یک تخته می‌تواند در ستون خانه تنها چهار مربع داشته باشد. تمام چهار مهره بازیکن باید دقیقا در این چهار مکان قرار بگیرند تا بازی به پایان برسد. بازی آلمانی عصبانی نشو رفیق، همین فرآیند را دارد.
یک بازیکن باید همیشه تمام اعدادی که تاس می‌ریزد را در زمین اجرا کند.
برای بالا بردن سرعت بازی، حرکات اضافی یا پاداش می‌تواند بابت گرفتن خانه دشمن با رفتن به منطقه خانه به بازیکن اعطا شود.
در دانمارک و بعضی دیگر از کشورها، تخته بازی شامل هشت مربع با نشان کره و هشت مربع با نشان ستاره می‌شود. مناطقی که کره روی خود دارند، مناطقی هستند که نمی‌توانند توسط دشمن گرفته شوند. تنها استثنا زمانی است که یک بازیکن هنوز تمام مهره‌هایش را وارد زمین نکرده و در صورت شش آوردن می‌تواند این کار را انجام دهد.
در نسخه ویتنامی، بازی از روی یک مسابقه اسب‌دوانی الهام گرفته شده و مهره‌های بازی، سر اسب هستند. در این نوع لودو، تاس یک تفاوتی با تاس شش ندارد. یعنی بازیکن می‌تواند هم مهره وارد زمین کند و هم دوباره تاس بریزید. به علاوه، زمانی که مهره بازیکن به ستون خانه رسید، تنها می‌تواند با مقدار دقیق تاس بالا برود و در مکان نهایی قرار بگیرد. یعنی یک مهره خارج از ستون، برای رسیدن به اولین مربع تنها باید تاس یک و برای رفتن به خانه بعدی تنها تاس ۲ بیاورد.