الک دولک
بازی الک دولک، با گذشت زمان و تحولات فرهنگی، بازی‌های سنتی و بومی به عنوان یکی از عناصر مهم در فرآیند رشد و تربیت کودکان و نوجوانان به شمار می‌آید. الک دولک، یکی از جذاب‌ترین بازی‌های سنتی ایران است که در فضای آزاد انجام می‌شود و از نظر محبوبیت در کشورمان و مناطق مختلف جهان به خصوص افغانستان، تاجیکستان و عراق، جایگاه ویژه‌ای دارد. این بازی که به دوران کهن بازمی‌گردد، علاوه بر سرگرمی، از اهمیت آموزشی و تربیتی نیز برخوردار است.
الک دولک، بازی ای است که توانایی هماهنگی دست و چشم، هدف گیری، قدرت دست و سرعت عمل را در بازیکنان به چالش می‌کشد. در این بازی، قوانین و قواعد آن در هر منطقه ممکن است متغیر باشند، که این امر به تنوع فرهنگی و جغرافیایی این بازی افزوده است.
در این مقاله، به معرفی بازی الک دولک، تاریخچه آن، داستان این بازی، اصطلاحات و مشخصات آن، نحوه انجام بازی و قوانین آن، فواید این بازی و تاثیر فرهنگی و تربیتی آن پرداخته خواهد شد. پس با ما همراه باشید تا این بازی جذاب و خاطره انگیز را مورد بررسی قرار دهیم.
معرفی بازی الک دولک
الک دولک یکی از بازی‌های سنتی ایرانی است که در تمام نقاط کشور به عنوان یک فعالیت محبوب و سرگرم‌کننده شناخته می‌شود. این بازی به نام‌های مختلفی همچون پل چفتک، چو و پل یا پل چفته نیز شناخته می‌شود و در هر منطقه، قواعد و نام‌های آن به شیوه‌های متفاوتی می‌باشد.
یکی از نکات جالب در مورد الک دولک این است که این بازی از نظر جنسیتی محدودیتی ندارد. اگرچه معمولاً در میان پسران طرفداران بیشتری دارد، اما دختران نیز با اشتیاق می‌توانند در این بازی مشارکت کرده و از تمرینات فیزیکی و تقویت مهارت‌های حرکتی بهره‌مند شوند.
یکی از نقاط قوت الک دولک، امکان اجرای بازی به صورت دو نفره یا دو تیمه است. این ویژگی باعث تقویت تعامل گروهی و هماهنگی بین بازیکنان می‌شود. به این ترتیب، الک دولک نه تنها یک فعالیت سرگرم‌کننده بلکه یک ابزار آموزشی و تربیتی نیز محسوب می‌شود.
تاریخچه بازی الک دولک
الک دولک یکی از بازی‌های محبوب و سنتی در فرهنگ ایرانی است که از تاریخ باستان دارای ریشه‌های فرهنگی است. این بازی، از بازی معروف گیلداندا الهام گرفته شده است که در هند با بیش از ۲۵۰۰ سال سابقه بازی می‌شده است.
در گیلداندا، دو تیم بازیکن به صورت زوجی شرکت می‌کنند. ابتدا یکی از بازیکنان در دایره‌ای کوچک می‌ایستد و گیلی (چوب کوچک‌تر) را روی سنگ قرار می‌دهد. سپس با داندا (چوب بزرگ‌تر) به گیلی ضربه می‌زند تا آن به هوا پرتاب شود. در همین لحظه، بازیکن دیگر اقدام به ضربه زدن به گیلی می‌کند و آن را به دورترین نقطه پرتاب می‌نماید.
قاعده اصلی این است که پس از ضربه، بازیکن باید سریعاً به نقطه‌ای که قبلاً تعیین شده، دویده و قبل از حریف گیلی را در دست بگیرد. اگر این اتفاق افتاد، تیم‌ها جابه‌جا می‌شوند و بازی ادامه پیدا می‌کند. اما اگر گیلی روی زمین بیفتد، بازیکنی که نزدیکترین فاصله به آن دارد، فرصت دارد تا آن را به سمت داندا پرتاب کند و در صورت موفقیت، تیم خود را به امتیاز برساند.
جالب است بدانید که داستان کوتاه گیلداندا از نویسنده هندی معروف، پریچمند الهام گرفته شده است. این داستان با تاکید بر سادگی زندگی سنتی و مقایسه آن با زندگی مدرن، به موضوعاتی مانند بی‌عدالتی‌ها اشاره دارد.
بازی گیلداندا در انواع مختلف در سراسر جهان شناخته شده است. به آن در انگلستان تیپ کت، در اسپانیا بیلاردا، در آذربایجان چیلین قاقاج و در ایتالیا گیلداندا گفته می‌شود. ایرانیان هم این بازی را با نام الک دولک آموخته‌اند و قوانین خاص خود را برای آن تعریف کرده‌اند. این تنوع نشان‌دهنده تأثیر و پذیرش گسترده این بازی در جوامع مختلف است.
داستان بازی الک دولک
روزهایی در یک شهر، همه چیز در آنجا ممنوع بود. از ساعات آغازین صبح تا غروب آفتاب، اهالی شهر درگیر قوانین و ممنوعیت‌های بی‌پایان بودند. این شهر، جایی بود که هر گونه فعالیت و تفریحی تحت نظر سخت‌گیران قرار داشت. اما تنها چیزی که ممنوع نبود و امکان انجام آن وجود داشت، بازی الک دولک بود.
اهالی شهر، برخود اعلام کرده بودند که هر روز به صحراهای اطراف می‌روند تا در آنجا از زندگی لذت ببرند. زیرا تنها فرصتی که برای سرگرمی داشتند، بازی الک دولک بود. این بازی چند نفره، به یک مهارت رزمی و جنگی تبدیل شده بود و اهالی با انرژی و شوق به این بازی مشغول می‌شدند.
سال‌ها گذشت و اما یک روز، بزرگان شهر تصمیم گرفتند که این قوانین سخت و محدودکننده را لغو کنند. جارچی‌ها، ناقل این خبر، به خیابان‌ها و بازارها رفتند تا به مردم بگویند: آهای مردم! آهای... ! بدانید و آگاه باشید که از حالا به بعد هیچ کاری ممنوع نیست.
مردم، خود را از محدودیت‌ها آزاد دانستند و خیلی زود، افراد به خیابان‌ها آمدند و به چهره‌های شاد آنان خیره شدند. اما چیزی که جالب‌تر بود، این بود که مردم به جای انجام کارهای مفید و متنوع گذشته، دوباره با اشتیاق و هیجان به بازی الک دولک خود بازگشتند.
جارچی‌ها کارهای مفیدی که قبلا مردم انجام می‌دادند را به آنها یادآوری کردند اما اهالی شهر بدون توجه بازی الک دولک را از سر گرفتند؛ جارچی‌ها که تسلیم شده بودند نزد حاکم رفتند تا به وی اطلاع دهند حاکم هم دستور داد که باید الک دولک را ممنوع کنیم.
جارچی‌ها، با اعلام: الک دولک را ممنوع می‌کنیم! فکر می‌کردند که می‌توانند افراد را به سمت فعالیت‌های مفید بکشانند. اما در پایان، جارچی‌ها با تعجب دیدند که این بار، مردم دست به شورش زده و تمام امرای شهر را کشته و بازی الک دولک را از سر گرفتند.
مشخصات و اصطلاحات بازی الک دولک
- چوب اَلک: یک چوب گرد ۲۰ سانتی‌متری که دو طرف آن با چاقو یا تیغ تیز شده باشد؛ به گونه‌ای که با زدن چوب الک به یک طرف آن، چوب بالا پرت شود.
- چوب دولَک: یک چوب‌دستی نسبتاً سبک با طول حدودی ۸۰ سانتی‌متر
- مره: دو تکه سنگ که الک را روی آن می‌گذارند.
نوع بازی: دسته جمعی
تعداد بازیکن: بازی گروهی (دو نفر به بالا)
سن بازیکن: از هفت - هشت سال به بالا (در بعضی از کتاب‌ها نوشته شده 12 تا 17 سال)
زمان بازی: اوقات فراغت (به‌ویژه در روزهای نوروز و سیزده بدر)
مکان بازی: زمین صاف و مسطح، محیط باز و ایمن
حداکثر تعداد بازیکن: ۱۲ نفر
سوتی: خطا کردن توسط بازیکن، اگر الکی که به هوا پرتاب شده، هنگام زدن ضربه دوم به زمین بیفتد.
تعداد سوتی: تعداد مجاز سوتی‌هایی که هر بازیکن می‌تواند در یک بازی انجام دهد، معمولاً در آغاز بازی تعیین می‌شود (مثلاً ۳ سوتی برای مبتدیان).
تیر کردن: امکان دوباره الک را روی سنگ گذاشتن و ضربه زدن به آن، اگر الک نادرست حرکت کند یا مورد پسند بازیکن نباشد.
بُل گرفتن: گرفتن الک پس از زدن ضربه به آن توسط گروه مدافع.
مردن یا کشته‌شدن: وضعیت بازیکن پس از اینکه الک به دولک اصابت کرده و گروه مدافع نتوانسته باشد آن را بُل بگیرد.
زنده‌شدن: فرآیند بازیکنی که بر اثر مرگ یا کشته‌شدن در بازی، توسط بازیکن بعدی که جانشین او شده، دوباره به بازی اضافه می‌شود.
یک یار در شکم: تقسیم بازیکنان به دو گروه مساوی در آغاز بازی؛ در صورت یکسان نبودن یکی از گروه‌ها، یک بازیکن از طرف دیگر به عنوان یار در شکم به او اضافه می‌شود و او حق دو بازی دارد.
نحوه انجام بازی الک دولک
در بازی الک دولک، عناصری چون سرعت، قدرت جسمانی و حرکت استراتژیک یاران در انتخاب یار بسیار اهمیت دارد. پس از انتخاب یار، دو دسته به صورت قرعه‌کشی تصمیم می‌گیرند کدام یک از آنها بازی را شروع کند. سردسته که تصمیم به شروع بازی گرفته، دو سنگ را با فاصله‌ای کوچک کنار هم قرار داده و چوب الک را روی آنها می‌گذارد.
حالا چوب دولک به دست یار سردسته در آمده و دو دسته‌ای اطراف سردسته جمع می‌شوند. با اجازه یار دسته دوم، بازی آغاز می‌شود. یار سردسته با حرکت‌های چوب الک به چپ و راست، آن را به هوا پرتاب می‌کند. در این حین، یاران دسته دوم با دویدن به سمت محل پرتاب، تلاش می‌کنند تا چوب الک را در هوا گیر اندازند.
اگر یاران دسته دوم موفق به گرفتن چوب الک در هوا شوند، بازی به اتمام می‌رسد و گروه آنها بازی را برنده می‌شود. اما اگر چوب الک به دست یاران دسته دوم نرسد، یکی از بازیکنان دسته اول، چوب الک را برمی‌دارد و از همان نقطه که به زمین افتاده، به سمت محل پرتاب نشانه‌گیری کرده و دوباره پرتاب می‌کند تا دقیقا در همان جایگاه فرود بیاید.
در این حالت، بازیکنی که الک را پرتاب کرده است، در جایگاهی ایستاده تا با چوب دولک، الک را در هوا بزند. اگر موفق به این کار نشود و الک بر روی زمین بیفتد، نوبت این بازیکن به پایان می‌رسد و بازی به یکی از یاران او منتقل می‌شود تا آن را ادامه دهد.
اگر بازیکن اول الک را طوری زده باشد که به هوا پرتاب شده و در مکان دیگری افتاده باشد، بازیکن یار سردسته با چوب دولک فاصله بین الک و محل افتادن آن را اندازه‌گیری کرده و گروهش امتیاز می‌گیرد (هر یکبار اندازه دولک یک امتیاز است) و بازی ادامه دارد تا یکی از دسته‌ها به حد نصاب امتیاز برسد و برنده بازی شود. این ترکیب از توانایی جسمانی، مهارت استراتژیک و هیجان سازی بازی، الک دولک را به یک بازی محبوب در فرهنگ ایرانی تبدیل کرده است.
قوانین بازی الک دولک
تعداد بازیکنان: تعداد بازیکنان باید حتماً زوج باشد تا بازی به درستی ادامه پیدا کند و گروه‌ها همگن باشند.
شروع بازی: سرگروه دسته دوم اجازه شروع بازی را دارد و مسئول انجام عملیات اولیه‌ی بازی است.
ضربه به الک: بازیکن زننده ضربه به الک، باید با دولک ضربه را دور کند. اگر نتواند و دولک بر زمین بخورد، اندازه الک با چاله سنجیده می‌شود و اگر کمتر از قد دولک باشد، بازیکن باخته است.
امتیازدهی: اگر بازیکن ضربه زننده بتواند الک را با دولک دور کند، فاصله چاله تا الک اندازه‌گیری می‌شود (با استفاده از دولک) و به همان اندازه برای تیم امتیاز محاسبه می‌شود.
تعیین برنده درون تیم: در این بازی، نه تنها تیم برنده مشخص می‌شود بلکه در داخل تیم هر کسی که بیشترین ضربه را به الک زده باشد، برنده بازی اعلام خواهد شد.
فواید بازی الک دولک
تقویت مهارت‌های حرکتی: این بازی به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های حرکتی خود را تقویت کرده و دقت حرکات خود را افزایش دهند.
بالا رفتن دقت و تمرکز: نیاز به نظم و دقت در اجرای بازی، باعث بالا رفتن تمرکز و دقت کودکان می‌شود.
توسعه مهارت در نشانه‌گیری: کودکان با انجام بازی الک دولک، مهارت در نشانه‌گیری و هدف‌گیری را پرورش می‌دهند.
ارتقاء سرعت عمل: تحرک‌های سریع و مداوم در بازی، باعث ارتقاء سرعت عمل و واکنش‌های کودکان می‌شود.
تقویت نیروی هماهنگی بین چشم و دست: این بازی به کودکان کمک می‌کند تا نیروی هماهنگی بین چشم و دست خود را افزایش دهند.
تشویق به تیم‌ورزی: بازی گروهی الک دولک، تیم‌ورزی و همکاری را تشویق می‌کند و کودکان را به یادگیری از تجربیات گروهی ترغیب می‌کند.
ایجاد حس تعاون: این بازی باعث ایجاد حس تعاون و هماهنگی بین اعضای گروه می‌شود و کودکان را به اشتراک گذاری و کمک‌همدیگر ترغیب می‌کند.
تقویت اعتماد به نفس: انجام بازی با موفقیت، باعث افزایش اعتماد به نفس کودکان می‌شود و احساس موفقیت و خودکنترلی را به آنها می‌آموزد.
انبساط شش‌ها و ورزیدگی اندام‌ها: حرکات مختلف در بازی باعث انبساط شش‌ها و ورزش اندام‌های مختلف بدن می‌شود و به سلامت عمومی کودکان کمک می‌کند.
سرگرمی و خاطره‌سازی: بازی الک دولک، فراتر از تقویت مهارت فیزیکی، سرگرمی و خاطره‌سازی در زندگی کودکان را فراهم می‌کند و لحظات شاد و پر از انرژی را برای آنها فراهم می‌آورد.
استفاده از این بازی به عنوان یک ابزار آموزشی سرگرم‌کننده و مفید، اثر بخش و جذاب خواهد بود و به توسعه کودکان و جوانان کمک می‌کند.
تاثیر فرهنگی و تربیتی بازی الک دولک
بازی‌های سنتی و محلی معمولاً حاوی ارزش‌ها و مفاهیم فرهنگی خاصی هستند که به نسل‌های پیشین انتقال داده شده‌اند. بازی الک دولک نیز از این دسته بازی‌هاست که تأثیرات فرهنگی و تربیتی زیادی را در زندگی کودکان و نوجوانان ایجاد می‌کند.
میراث فرهنگی: بازی الک دولک به عنوان یک بازی سنتی، جزء میراث‌های فرهنگی جامعه محسوب می‌شود. این بازی به کودکان کمک می‌کند که ارتباط بیشتری با مفاهیم و سنن فرهنگ خود برقرار کنند.
آموزش ارزش‌های اجتماعی: این بازی از طریق تعامل گروهی و همکاری میان بازیکنان، ارزش‌های اجتماعی مانند هماهنگی، تعاون، احترام به حقوق دیگران و رقابت سالم را به کودکان یاد می‌دهد.
تقویت هویت فرهنگی: با اجرای بازی الک دولک، کودکان با عناصر مختلف فرهنگ خود آشنا می‌شوند و این تجربه به تقویت هویت فرهنگی آنها کمک می‌کند.
آشنایی با سنت‌های محلی: این بازی معمولاً در محیط‌های روستایی و محلی اجرا می‌شود و به کودکان کمک می‌کند تا با سنت‌ها و روایات محل خود آشنا شوند.
توسعه مهارت ارتباطی: هنگام بازی، کودکان با یکدیگر در تعامل هستند و این ارتباطات می‌تواند مهارت ارتباطی و اجتماعی آنها را بهبود بخشد.
انتقال ارزش‌های خانوادگی: برخی از خانواده‌ها این بازی را به عنوان یک فرصت برای انتقال ارزش‌ها و اصول خانوادگی به نسل جوان می‌بینند.
آموزش هماهنگی با فضا: بازی الک دولک معمولاً در فضاهای باز اجرا می‌شود و این به کودکان کمک می‌کند که با محیط‌های طبیعی و فضاهای باز آشنا شوند و مهارت‌های هماهنگی با فضا را توسعه دهند.
بازی الک دولک به عنوان یک عنصر فرهنگی و آموزشی موثر، به تقویت ارتباطات اجتماعی کودکان و شکل‌دهی بهتر شخصیت‌های آنها کمک می‌کند. این بازی همچنین یک فرصت زیبا برای ایجاد خاطرات خوش و پر از انرژی برای کودکان فراهم می‌آورد.
جمع بندی در مورد بازی الک دولک
مختصراً، بازی الک دولک یک بازی سنتی ایرانی است که از تاریخ باستان به دست آمده و در سراسر کشور با اسم‌های مختلف شناخته می‌شود. این بازی به عنوان یک فعالیت سرگرم‌کننده و آموزشی شناخته می‌شود که برخی از نکات مهم آن شامل مشارکت برابر جنسیتی، امکان بازی تیمی و تاثیر آن در تقویت تعامل گروهی است. تاریخچه بازی نیز از بازی هندی گیلداندا الهام گرفته شده است.
بازی الک دولک نه تنها یک فعالیت سنتی و پر از هیجان است، بلکه فواید فیزیکی و ذهنی زیادی را برای کودکان ارائه می‌دهد. این بازی همچنین نقش مهمی در حفظ و انتقال میراث فرهنگی و ارتقاء ارتباطات اجتماعی دارد. به عنوان یک ابزار آموزشی جذاب، می‌تواند در توسعه چندجانبه کودکان مؤثر باشد.
امروزه با گسترش فضای مجازی و کاهش فرصت‌های بازی در فضاهای باز، نیاز کودکان به بازی‌های گروهی و دسته جمعی افزایش یافته است. بخصوص برای کودکانی که در آپارتمان‌ها زندگی می‌کنند و دسترسی به فضاهای باز محدود است. در این شرایط، بازی‌هایی همچون الک دولک می‌توانند نقش مهمی در ارتقاء سلامت جسم و روان کودکان داشته باشند.
سوالات متداول در مورد بازی الک دولک
الک دولک چیست و چگونه بازی می‌شود؟
الک دولک یک بازی سنتی ایرانی است که با چوب‌ها و سنگ‌ها انجام می‌شود. دو گروه به تعداد مساوی در زمین حاضر می‌شوند و سعی می‌کنند با زدن چوب الک توسط چوب دولک به هوا امتیاز کسب کنند.
تاریخچه بازی الک دولک چیست؟
الک دولک ریشه‌های فرهنگی در بازی گیلداندا دارد که در هند با بیش از ۲۵۰۰ سال سابقه بازی می‌شده است. این بازی از تاریخ باستان در فرهنگ ایرانی وارد شده و به نظر می‌رسد که با گذر زمان تغییراتی در قوانین و نام‌های آن رخ داده است.
چرا الک دولک یک بازی محبوب و سنتی در ایران است؟
الک دولک به دلیل ریشه‌های فرهنگی و سنتی خود، توانایی تقویت تعامل گروهی و حرکات فیزیکی، مختصر بودن قوانین و امکان مشارکت هر دو جنس در آن، به عنوان یک بازی سرگرم‌کننده و آموزشی مورد توجه قرار گرفته است.
چه تاثیرات آموزشی و تربیتی دارد؟
الک دولک نه تنها یک فعالیت سرگرم‌کننده بلکه یک ابزار آموزشی و تربیتی نیز محسوب می‌شود. این بازی می‌تواند مهارت‌های گروهی، هماهنگی، تعادل و حتی استراتژی را تقویت کند و افراد را به تفکر تاکتیکی و همکاری تشویق کند.
با چه تعداد بازیکنانی می‌توان بازی الک‌دولک را انجام داد؟
تعداد بازیکنان باید حتماً زوج باشد تا بازی به درستی ادامه پیدا کند و گروه‌ها همگن باشند.
چگونه برنده درون تیم تعیین می‌شود؟
در داخل تیم، کسی که بیشترین ضربه را به الک زده باشد، برنده بازی اعلام خواهد شد.
این بازی چه تاثیری بر مهارت‌های حرکتی کودکان دارد؟
بازی الک‌دولک به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های حرکتی خود را تقویت کرده و دقت حرکات خود را افزایش دهند.
این بازی چه تاثیر فرهنگی و تربیتی دارد؟
بازی الک‌دولک از طریق ارتباط با میراث فرهنگی، آموزش ارزش‌های اجتماعی، تقویت هویت فرهنگی و آشنایی با سنت‌های محلی، تاثیرات مهمی در تربیت فرهنگی و تربیتی دارد.