چوگان
بازی چوگان یکی از بازی‌های تاریخی ورزشی ایرانی است که به عنوان یک ورزش تیمی مهیج و مفرح شناخته می‌شود. این ورزش که در حال حاضر با نام پولو در جهان شناخته می‌شود، یکی از بازی‌های قدیمی ایران است که از دوران هخامنشیان آغاز شده و با عبور از دوره‌های مختلف تاریخی به اوج شکوفایی خود رسیده است.
چوگان به عنوان یک بازی تاریخی به دوران هخامنشیان بازمی‌گردد. این ورزش ابتدا به عنوان یک عنصر نظامی و جنگی شروع شد، جایی که سوارکاران ایرانی مهارت‌های اسبی و جنگی خود را در این بازی به نمایش می‌گذاشتند. با گذر زمان، چوگان به یک ورزش محبوب در بین شاهان و بزرگان تبدیل شد و در دوران صفویه، به اوج شکوفایی خود رسید.
شاه عباس، یکی از بزرگترین حمایت‌کنندگان از این بازی بود. قبل از رفتن به اصفهان، در شهر قزوین میدان چوگان داشت و در اصفهان میدان بزرگ‌تری را به نام نقش جهان برای برگزاری بازی چوگان ایجاد کرد. این میدان تبدیل به مکانی مهم برای بازی‌های چوگان شد و پادشاهان صفوی با حضور در ایوان کاخ عالی قاپو، نظاره‌گر این بازی بودند.
در روزهای تعطیل، چوگان در میدان نقش جهان برگزار می‌شد و شاهان با حضور در این میدان، از بازی لذت می‌بردند. در حال حاضر، اگر به میدان نقش جهان بروید، می‌توانید آثاری از دروازه‌های سنگی باقی‌مانده از آن دوره را مشاهده کنید که از قدیمی‌ترین دروازه‌های چوگان جهان محسوب میشوند.
اکنون چوگان به عنوان یک ورزش جهانی شناخته شده و در بیش از ۷۷ کشور، مسابقات و برنامه‌های ویژه آن برگزار می‌شود. این ورزش در گذشته در المپیک هم به عنوان یک رشته ورزشی حضور داشته و امروزه نیز توسط کمیته بین‌المللی المپیک تحت عنوان یکی از ورزش‌های جهانی شناخته می‌شود.
ورزش چوگان به عنوان یکی از گنجینه‌های فرهنگی ورزشی ایران، با تاریخچه‌ای پرافتخار، از دیرباز تاکنون مورد توجه علاقه‌مندان به فرهنگ و تاریخ ایران بوده است. این بازی، علاوه بر اهمیت تاریخی، هنوز هم به عنوان یک ورزش پرطرفدار در سطح جهان شناخته می‌شود و نقش بزرگی در الهام‌بخشی به ورزش‌های دیگر نیز ایفا کرده است.
معرفی بازی چوگان
چوگان، کلمه‌ای است که از ریشه پهلوی چوپگان گرفته شده است. در این ورزش، از یک ابزار به نام چوبگان استفاده می‌شود که یک چوب با سری کج است. این چوب به چوبگان معروف است. دسته این چوب راست و باریک است و سر آن به شکلی کمی خمیده و پهن طراحی شده است.
در چوگان، بازیکنان از چوبگان برای انجام حرکات مختلف استفاده می‌کنند. این چوب به عنوان ابزار اصلی برای ضربه زدن به توپ (گو)، هدایت آن و وارد کردن به دروازه حریف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در دستان بازیکنان، چوبگان به شکل هندل دسته داشته و با تسلط بر حرکات آن، بازیکنان توپ را به سمت دروازه حریف هدایت می‌کنند. خاصیت سر چوبگان که به شکلی خمیده است، به بازیکنان امکان مهارت بیشتر در حین ضربه زدن و کنترل دقیق‌تر توپ را می‌دهد. با این چوبگان، بازیکنان در دنیای پر هیجان و تاکتیکی چوگان، هنر و مهارت خود را به نمایش می‌گذارند و از این ابزار برای خلق لحظات هیجان‌انگیز در زمین چوگان بهره می‌برند.
این بازی یکی از رشته‌های ورزشی تیمی است که به وسیله سوارکاران با استفاده از چوب و توپ یا گوی، به هدف ورود به دروازه حریف می‌پردازند. این ورزش، با گذشت زمان از یک اصطلاح نظامی و جنگی به یک ورزش محبوب در جامعه‌های مختلف تبدیل شده است. چوگان امروزه در کشورهای دیگر نیز جایگاه ویژه‌ای دارد و توانسته است جذابیت خود را به دیگر نقاط جهان منتقل کند. این ورزش به عنوان یک ترکیب هنر، استعداد فیزیکی، و مهارت در کنترل اسب، به سرعت در حال جلب توجه علاقه‌مندان به ورزش‌های تاریخی و فرهنگی می‌باشد.
چوگان به عنوان یک ورزش سنتی ایرانی که توانسته است با گذر زمان به یک رشته ورزشی جهانی تبدیل شود، نشان‌دهنده ارثیه فرهنگی و تاریخی غنی این سرزمین است. این ورزش با ادغام تکنیک‌های اسب‌سواری، مهارت در کنترل چوب و توپ، به عنوان یک فرصت برای نمایش توانمندی‌های فیزیکی و هنری سوارکاران به یاد ماندنی شده است.
تاریخچه بازی چوگان
این بازی که یکی از بازی‌های سنتی و تاریخی ایران است نخستین‌بار در دوره هخامنشیان، حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد، شکل گرفت. در آن زمان، این بازی به عنوان یک نماد از توانایی سوارکاران در امور جنگی و اسب‌سواری مورد توجه بود و در دوران ساسانیان نیز به عنوان بخشی از فرهنگ بازی‌های آن دوره شناخته می‌شد.
هنگام کشورگشایی داریوش اول در هند، چوگان نیز در آن سرزمین رواج یافت و جایگاه خود را گسترش داد. این بازی در دوران مختلف تاریخ ایران، از دوران هخامنشیان تا دوره ساسانیان، همواره بخشی از جشنواره‌ها و فعالیت‌های اشرافی بوده و نقش مهمی در نشان دادن توانایی سوارکاران ایفا کرده است.
پس از اسلام، چوگان به نام صولجان شناخته شد و توسط تازیان (تاجیکان) از ایرانیان آموخته شد. شاعران بزرگ ایرانی همچون رودکی، فردوسی، سعدی، حافظ، ناصرخسرو و مولانا نیز در آثار خود به این بازی اشاره کرده‌اند.
پس از حمله مغولان به ایران و آشنایی آن‌ها با فرهنگ و هنر ایران، چوگان به سرعت به دیگر نقاط جهان منتقل شد. مغولان، این بازی را یاد گرفتند و در سراسر امپراطوری خود رواج دادند. این موضوع باعث شد که چوگان به عنوان یک ورزش جهانی به شمار آید.
در دوران صفویه، چوگان به شکلی جدیدتر و با رونق بیشتری به اوج خود رسید. شاه عباس صفوی نیز علاقه زیادی به این بازی داشته و حتی پیش از آمدن به اصفهان، در قزوین نیز میدان چوگان احداث کرده بود. ایشان میدان نقش جهان در اصفهان را برای چوگان احداث کرد.
آشنایی اروپایی‌ها با چوگان از زمان استعمار انگلیس در هند آغاز شد. پس از تسلط انگلیسی‌ها بر هند، آن‌ها چوگان را به‌عنوان یک بازی اشرافی و سلطنتی آموختند. افسران انگلیسی به‌طور حرفه‌ای چوگان را در باشگاه کلکته یاد گرفتند و با خود به انگلیس بردند. در سال 1860، چوگان در انگلیس متداول شد و سپس به آمریکای جنوبی گسترش یافت. در این کشور، چوگان به‌شدت رواج یافت و اکنون بیشتر از هر جای دیگر جهان، در آمریکای جنوبی بازی می‌شود و طرفداران بی‌شماری نیز دارد.
در دوران پهلوی، با ارتباطات بیشتر با اروپا و جهان غرب، چوگان دوباره به محبوبیت خود افزود و حتی در المپیک‌ها حضور داشت. این دوره تا حدی رونق جدیدی به چوگان بخشید. در سال ١٨٨٠، بازی‌های جهانی به‌نام جام وست چستر آغاز شد و ٩ دوره از آن برگزار شده است. چوگان از سال ۱۹۰۰ میلادی تا سال ۱۹۳۹ میلادی به عنوان یک ورزش در مسابقات جهانی المپیک شرکت کرد و اکنون یکی از ورزش‌های جهانی شناخته شده به‌شمار می‌رود. در سال 1936 در المپیک برلین به دلیل عدم اجماع جهانی یا عدم حمایت ایران که خواستگاه این بازی بود متاسفانه چوگان از لیست بازی‌های المپیک حذف شد.
با گذشت زمان و تغییرات اجتماعی و فرهنگی، چوگان در ایران به تدریج به فراموشی سپرده شد. اما از اواخر دهه ۵۰ شمسی، تعدادی از علاقمندان به چوگان به فعالیت‌هایی جهت احیای این ورزش پرداختند و تلاش کردند تا جایگاه ارزشمند این بازی در فرهنگ ورزشی ایران را بازنشانی کنند.
در تاریخ 12 آذر ماه 1396 با شماره ۰۱۲۸۲، چوگان به عنوان یکی از میراث‌های فرهنگی ناملموس توسط یونسکو به ثبت رسید. این ثبت نشان از اهمیت تاریخی و فرهنگی این ورزش در میانه‌های قدیمی تاریخ دارد.
اگرچه مدت زمان کوتاهی از احیای چوگان می‌گذرد، تلاش‌ها برای به‌روز نگه‌داشتن و جلب توجه به این ورزش ادامه دارد. چوگان با تاریخچه‌ای چندین هزارساله، علاوه بر نقش ارزآوری در حوزه ورزش، می‌تواند به عنوان نماینده‌ای از فرهنگ و تاریخ ایران معرفی شود. این ورزش باعث ایجاد فرهنگ جدیدی در جوانان و ترویج ارزش‌های سنتی می‌شود.
ردپای چوگان در اشعار و نوشته‌های تاریخی
ردپای چوگان در ادبیات و نوشته‌های تاریخی ایران گنجانده شده و در اثرهای مختلف به چشم می‌خورد. این بازی در آثار تاریخی و ادبی گوناگون به تصویر کشیده شده و موضوعات مرتبط با آن به شکل زیبایی در اشعار و نثرها مطرح شده است.
یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های اشاره به چوگان، در کتاب کارنامه اردشیر بابکان به زبان پهلوی است که در قرن دوم و سوم میلادی نوشته شده است. این متن به دوران باستان ایران و اهمیت چوگان در آن اشاره دارد.
در منابع فارسی، آثاری همچون قابوس‌نامه عنصرالمعالی، آداب الحرب و الشجاعه نوشته فخر مدبر، و شاهنامه فردوسی، رودکی و نظامی گنجوی نیز از چوگان به عنوان یک اصل مهم در جامعه ایرانی خبر می‌دهند. این آثار به تصویر کشیدن دستاوردها و اقدامات شجاعانه سواران چوگان پرداخته‌اند.
در دوره دهم و یازدهم قمری هجری، هنرمندان ایرانی شکل گوی و چوگان و لباس‌های سواران را مشخص کردند و با تصاویر و نقاشی‌های خود به ترویج این ورزش پرداختند.
در قرن بیستم، نیز کتاب ده هزار مایل در ایران اثر سایکس تاریخ‌نگار انگلیسی، توجه به چوگان دارد. این کتاب داستان‌ها و افسانه‌های مربوط به چوگان را از منابع مختلف گردآوری و ترجمه کرده است. این اثر نشان از جذابیت و تاثیرگذاری چوگان در تمدن ایران دارد.
در کل، اشعار و نوشته‌های تاریخی به وضوح نشان دهنده عمق فرهنگ و تاریخ این ورزش ارزشمند و جذاب در جامعه ایران است.
با ۳۰۰۰ سال تاریخ، چوگان یک جزء ارزشمند از میراث فرهنگی ورزشی ایران محسوب می‌شود. این ورزش نه تنها یک مسابقه ورزشی بلکه یک تجربه هنری نیز به حساب می‌آید. چوگان با لقب ورزش شاهانه شناخته می‌شود، زیرا از نخستین روزهای تاریخ، شاهان و درباریان به این بازی علاقه مند بودند و تماشای مسابقات چوگان جزء مناظر مورد علاقه آن‌ها بود.
از زمان باستان، میدان‌های چوگان به وسیله دربارها ساخته می‌شدند و پادشاهان با حضور در این میدان‌ها از مسابقات چوگان لذت می‌بردند. این بازی در گذشته نه تنها عنصر ورزشی بلکه جزء فرهنگ شاهانه ایران نیز بوده است.
به عنوان نمادی از اشراف‌زادگی و تجلی انسانی، چوگان به عنوان یک بازی شاهانه به تصویر کشیده شده است. این ورزش، یادگاری ارزشمند از گذشته باستانی ایران است که هنوز هم در دل مردم این سرزمین زنده و فعال است.
چوگان به‌عنوان یک بازی جذاب، استراتژیک و متنوع، که به تدریج به عنوان یک ورزش جهانی شناخته شد، می‌تواند نقش مهمی در تبیین تاریخ، فرهنگ و توسعه ورزش در ایران و جهان ایفا کند. ضرورت حمایت از این ورزش تاریخی و ترویج آن به عنوان یک نماد ارزشمند از نقاط مهم این تاریخچه است.
مشخصات و تجهیزات مورد نیاز بازی چوگان
ابعاد زمین چوگان: طول و عرض زمین چوگان به ترتیب ۲۷۴ و ۱۴۵ متر است (در کشورهای ایالات متحده آمریکا و آرژانتین به همراه برزیل، این ابعاد کمی از استاندارد رایج بزرگ‌تر می‌باشد). طول دروازه نیز ۷ متر می‌باشد.
مدت زمان مسابقه: یک بازی چوگان به ۶ دوره زمانی (چوکه) تقسیم می‌شود، و هر کدام از این چوکه‌ها ۷ دقیقه به طول می‌انجامد. در کشور انگلستان، این مدت زمانی به هشت قسمت تقسیم شده و بین هر چوکه استراحتی معادل ۳ دقیقه و بین دو نیمه ۵ دقیقه در نظر گرفته می‌شود.
تعداد بازیکنان: در هر تیم چهار نفر بازی می‌کنند. نفر اول به عنوان مهاجم و کمک به مدافع، نفر دوم نیز به عنوان مهاجم با وظیفه دفاعی، نفر سوم به عنوان بهترین بازیکن تیم با وظیفه تبدیل حرکات دفاعی به حملات، و نفر چهارم به عنوان مدافع با وظیفه دور زدن توپ از دروازه است. با توجه به سرعت چوگان، بازیکنان ممکن است در قسمت‌های مختلف زمین قرار بگیرند و وظایف یکدیگر را انجام دهند.
اسب‌ها در ورزش چوگان: در رشته ورزشی چوگان، معمولاً از اسب‌های کوتاه قد استفاده می‌شود. این اسب‌ها به نام اسبچه شناخته میشوند و از جایگاه ویژه‌ای در این ورزش برخوردارند. در هر بازی، حداکثر از یک اسب در دو چوکه استفاده می‌شود. البته، بین دو چوکه باید یک دوره استراحت برای اسب ارائه شود.
با توجه به شرایط و قوانین این بازی، انتخاب نژاد مناسب اسب بسیار حائز اهمیت است. از زمان‌های قدیم، اسبچه خزر یا کاسپین به عنوان بهترین انتخاب برای این بازی شناخته شده است. این نژاد اسب با ویژگی‌های بی‌نظیر خود به عنوان یک همراه وفادار و عالی برای چوگان شناخته می‌شود.
در ادامه به ویژگی‌های برجسته اسبچه خزر اشاره می‌شود:
اسبچه خزر بسیار باهوش است و به سرعت با انسان‌ها دوست می‌شود. این ویژگی اهمیت بالایی در تعاملات چوگان دارد.
با وجود قد کوتاه، این اسب تناسب اندام عالی و شبیه به یک اسب بزرگ را داراست. این ویژگی از اهمیت زیادی در سرعت و حرکت اسب در چوگان برخوردار است.
گردن زیبا و قوس‌دار اسبچه خزر نشان‌دهنده ظاهر زیبا و آراسته این نژاد است که در جلب توجه در مسابقات چوگان موثر است.
پوست نازک و لطیف این اسب به آن زیبایی و نرمی خاصی اضافه می‌کند.
سُم بسیار سخت و سفت این اسب از مواردی است که مانع از احتمالی آسیب در طول بازی می‌شود.
دُم پُر پشت و بلند اسبچه خزر نشانگر زیبایی این نژاد و همچنین موثر بودن در حرکت‌های سریع اسب می‌باشد.
در نهایت، اسبچه خزر به عنوان یک همراه با ویژگی‌های بی‌نظیر بهترین انتخاب برای چوگان به شمار می‌آید و تاریخچه این نژاد نشان‌دهنده اهمیت و ارزش آن در فرهنگ ورزشی ایران است.
در ادامه به وسایل ضروری برای اسب اشاره می‌شود:
برای حفاظت از چهار ساق اسب و جلوگیری از برخورد ضربات توپ یا چوب چوگان با ساق‌ها، از بانداژ استفاده می‌شود.
جهت کنترل بهتر اسب در حین مسابقه، افسار یا لگام مناسب انتخاب می‌شود.
وسایل ضروری برای سوارکار:
یک کلاه ایمنی مخصوص برای سوارکاران استفاده می‌شود تا سر و صورت آن‌ها را در مقابل خطرات ممکن حفظ کند.
سوارکاران از دستکش برای حفاظت دست‌های خود در حین بازی استفاده می‌کنند.
شلاقی به طول حدود ۱۰۶ سانتیمتر که در طی مسابقه برای تنظیم اسب و ارتباط با آن استفاده می‌شود.
چکمه‌ای که بدون بند می‌باشد و برای ایمنی و آسایش پاهای سوارکار در داخل استیرو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برای حمایت از زانوها و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی، زانوبند استفاده می‌شود.
اندازه چوب چوگان و گوی: چوب چوگان دارای طولی حدود ۱۲۹ سانتیمتر است که از جنس چوب بامبو یا چوب خاصی همچون چوب درخت خرمالو ساخته می‌شود. قطر گوی نیز حدود ۷۶ تا ۸۹ میلیمتر است. این ابزارها در حدود ۱۲۰–۱۳۵ گرم وزن دارند و برای ساخت آن‌ها از جنس چوب بید یا بامبو استفاده می‌شود. همچنین، در تمرینات ابتدایی ممکن است از نسخه‌های پلاستیکی و فومی نیز استفاده شود.
قواعد و نحوه انجام بازی چوگان
هدف بازی: هدف اصلی در این بازی، فرستادن توپ به دروازه حریف است. در صورت خروج توپ از پشت دروازه، تیم مهاجم حق ادامه بازی را دارد، مگر این که خود تیم مهاجم باعث خروج توپ شده باشد. در این صورت، یک پرتاب آزاد از ۸۴ متری محل خروج توپ برای تیم مقابل تعیین می‌شود. پس از هر گل، تیم‌ها زمین را تعویض می‌کنند و توپ در مرکز زمین قرار می‌گیرد. در صورت برابری، وقت اضافی به بازی اضافه می‌شود و تیمی که اولین گل را به ثمر رساند، برنده اعلام می‌شود.
داوری در بازی چوگان: این بازی توسط دو سر داور و یک داور قضاوت می‌شود. سرداوران برای اینکه در کم و کیف بازی قرار داشته باشند و بتوانند بهتر قضاوت کنند، سوار بر اسب می‌باشند. در صورت توافق بین کاپیتان‌های دو تیم می‌توان قضاوت را به دو سرداور واگذار کرد ولی در صورت عدم توافق بین آن دو، تصمیم‌گیری حکم قطعی به عهده داور سوم است.
قوانین تیم
- هر تیم از چهار نفر تشکیل شده و هرکدام نقش‌های مختلفی از جمله اسب، چوبدست، سوار، و گوی دارند.
- اسب مسئول حمله، دفاع و تعقیب توپ است. سرعت و هوش اسب از اهمیت زیادی برخوردار است.
- چوبدست با چوب چوگان مسئول زدن توپ و ارسال آن به سمت دروازه حریف است.
- سوار تیم با اسب هماهنگی بازی را تنظیم کرده و در صورت نیاز به تعویض اسب‌ها نیز اقدام می‌کند.
- گوی مسئول داوری بازی است و قوانین را نظارت می‌کند.
شروع بازی
در ابتدای مسابقه، هر دو تیم در وسط زمین و پشت خط میانی صف آرایی می‌کنند. توپ از فاصله ۶/۴ متری به میانه آن‌ها پرتاب می‌شود و تیمی که تصاحب توپ را بر عهده گرفته بازی را شروع می‌کند.
توقف بازی
علاوه بر توقف‌های معمولی در پایان هر چوکه برای استراحت، بازی نیز در صورت زمین‌خوردن اسب، مصدومیت اسب یا سوار، یا وقوع حوادث غیرمنتظره می‌تواند توسط داوران متوقف شود.
روش ثبت امتیاز
برای ثبت امتیاز، توپ باید از خط دروازه خارج شود و داور صحت آن را تصدیق کند. در صورت برخورد توپ با قسمت فوقانی دروازه، ثبت امتیاز مشروط به تایید داور است.
چوگان با ترکیبی از سرعت اسبان، هوش بازیکنان، و هنر چوب زنی چوگان تجربه‌ی یک بازی پرهیجان و جذاب را برای تماشاگران ارائه می‌دهد.
خطاها و انواع جریمه‌ها در بازی چوگان
خطاها در چوگان
- حرکت سوارکار به طور خطرناک در طول مسیر و در صورتی که زدن توپ باعث مخاطره جانی او شود، به عنوان یک خطا در نظر گرفته می‌شود.
- اگر سوارکار از سمت چپ به جای راست ضربه بزند، این نیز به عنوان یک خطا شناخته می‌شود.
- هر حرکتی که برای سایر سوارکارها به شدت خطرناک باشد از جمله سوارکاری یا زدن ضربه، به عنوان خطا محسوب می‌شود.
انواع جریمه‌ها
1. احتساب گل به تیم مقابل: در صورت برخورد خطرناک یا خطای عمد در نزدیکی دروازه، یک گل به تیم مقابل اعطا می‌شود.
2. ضربه آزاد از فاصله ۲۷ متری: در صورت خطاهای خاص، یک ضربه آزاد از فاصله ۲۷ متری به سمت دروازه مخالف اعطا می‌شود و مدافعین در فاصله تعیین شده حق دخالت را ندارند.
3. ضربه آزاد از فاصله ۳۶ متری: برخی خطاها ممکن است باعث اختصاص یک ضربه آزاد از فاصله ۳۶ متری شود.
4. ضربه آزاد از فاصله ۵۴ متری: در برخی موارد، یک ضربه آزاد از فاصله ۵۴ متری ممکن است اجرا شود و هیچ مدافعی تا فاصله ۲۷ متری نقطه زدن توپ نباید قرار داشته باشد.
5. ضربه آزاد از وسط زمین: بدون وجود قوانین مانند آفساید و...، یک ضربه آزاد از وسط زمین ممکن است اجرا شود.
6. ضربه آزاد از محل وقوع خطا: در صورت وقوع خطا، یک ضربه آزاد از محل وقوع خطا اختصاص داده می‌شود و هیچ مدافعی نباید تا فاصله ۲۷ متری از نقطه زدن ضربه حضور داشته باشد.
7. عدم وجود کرنر: در چوگان مفهوم کرنر وجود ندارد، اما مشابه آن در فوتبال ضربه آزاد خاصی از فاصله ۵۴ متری ممکن است انجام شود.
این جریمه‌ها به منظور حفظ انضباط در زمینه چوگان و تنظیم اجرای صحیح بازی اعمال میشوند.
انواع بازی چوگان
چوگان ایرانی: چوگان ایرانی به عنوان یک ورزش ملی و سنتی در ایران شناخته می‌شود. در این بازی، بازیکنان سوار بر اسب با چوب چوگان توپ را به هدف حریف هدایت می‌کنند. در این بازی توپ ایرانی با ابعاد خاص خود استفاده می‌شود و تعداد بازیکنان هر تیم معمولاً چهار نفر است.
چوگان کابویی: این نوع از چوگان در غرب ایالات متحده آمریکا رایج است. بازیکنان سوار بر اسب با چوب‌های بلندتر، توپی بزرگ‌تر و با تعداد اعضای کمتر به بازی مشغولند. از خصوصیات این سبک چوگان می‌توان به تفاوت در ابعاد توپ و چوب‌ها و همچنین تعداد اعضای هر تیم که باید پنج نفر باشد، اشاره کرد.
چوگان مغولی: این نوع از چوگان در مغولستان رایج است و با استفاده از چوب چوگان ولی با سوار شدن بر روی غژگاو بازی می‌شود. از خصوصیات این سبک چوگان می‌توان به استفاده از نوع خاصی از غژگاو به نام یاک به جای استفاده از اسب به عنوان حیوان حمله‌کننده اشاره کرد.
چوگان با فیل: این ورزش در کشورهایی نظیر هند، تایلند، نپال و سریلانکا رایج است. در این نوع از چوگان، سوار بر فیل بازیکنان با چوب‌های بلندتر به توپ حریف حمله کرده و امتیاز کسب می‌کنند. در این نسخه از بازی از فیل به عنوان حیوان حمله‌کننده در بازی استفاده می‌شود و هر تیم از دو نفر تشکیل شده و یک نفر فیل را رانده و دیگری ضربات را به توپ وارد می‌کند.
هر یک از این انواع چوگان، با تفاوت‌های خاص خود، به تاریخچه و فرهنگ کشورهای مختلف روی آورده و هرکدام جذابیت‌ها و ویژگی‌های منحصر به فردی دارند.
بازی چوگان برای زنان
تصور اشتباهی که ممکن است درباره چوگان وجود داشته باشد، این است که این بازی تنها برای مردان مناسب است. در واقع، داستان‌های تاریخی و اشاره‌ها در ادبیات نشان می‌دهد که زنان نیز در این ورزش شجاع، فعالیت داشته‌اند.
در کتاب خسرو و شیرین نظامی به دختران چوگان‌باز اشاره می‌کند؛ این موضوع نشان‌دهنده حضور زنان در چوگان است. از آن زمان تا امروز، این ایده تا حدی توسعه یافته که در کشورهای مختلف جهان، زنان نیز به عنوان چوگان‌باز شجاع و مهارت‌دار شناخته میشوند.
به عنوان نمونه در ایران، گروهی از بانوان به تشکیل تیم‌های چوگان برای خود پرداخته‌اند. این تیم‌ها در داخل کشور و در مسابقات ملی نقش آفرینی می‌کنند و با تشکیل فدراسیون چوگان، مسیری برای حضور قوی‌تر زنان در این ورزش فراهم آمده است.
همچنین، در آمریکا نیز تیم‌های چوگان بانوان وجود دارند که با ارتقاء سطح توانمندی و مهارت‌های خود، جایگاه خود را در مسابقات بین‌المللی به دست آورده‌اند. این حضور فعال زنان در چوگان، نشان از این دارد که این ورزش برای هر دو جنس از نظر فیزیکی و استعداد قابل دستیابی است.
بنابراین، می‌توان این موضوع را تأکید کرد که چوگان یک ورزش شجاعانه و پر از مهارت است که برای هر دو جنس قابلیت انجام و رقابت دارد.
ثبت جهانی بازی چوگان
در سال ۱۳۹۲، میراث فرهنگی ایران متوجه شد که جمهوری آذربایجان قصد دارد چوگان را به نام خود در سازمان یونسکو ثبت جهانی کند. اما درخواستش در هشتمین نشست کمیته میراث یونسکو در باکو پذیرفته نشد و تنها این کشور توانست بازی محلی قره باغ را به عنوان چوگان آذربایجانی ثبت کند. ابوالفضل قارایف نماینده جمهوری آذربایجان در حاشیه این اجلاس ضمن تشکر از حساسیت کشورهای مختلف به‌خصوص نسبت به ثبت این بازی گفت: چوگان یک بازی مشترک منطقه‌ای و یک میراث مشترک فرهنگی است و جمهوری آذربایجان به هیچ‌وجه مایل نیست این بازی موجب اختلاف کشورها گردد.
ایران به تلاش از طریق برخی از فعالان فرهنگی و مسئولان خود ادامه داد و در سال ۱۳۹۶ موفق به ثبت جهانی چوگان ایرانی در اجلاس کره جنوبی شد. این تلاش‌ها به عنوان یک نمونه از هماهنگی و همکاری بین کشورها برای حفظ و ترویج میراث فرهنگی ورزشی، با موفقیت به پایان رسید و در نهایت ایران چوگان را در میراث جهانی در یونسکو به نام خود ثبت کرد.
در حال حاضر، زمین‌های چوگان در مناطق مختلف ایران، از جمله فرح‌آباد تهران، همچنان مکانی برای اجرای این بازی ارزشمند است. امیدواریم با حفظ و ترویج این میراث ورزشی، چوگان ایرانی به عنوان یک جزء مهم از فرهنگ و تاریخ کشور، به ارتقاء و تعمیق بیشتری دست یابد.
فواید و تاثیرات مثبت بازی چوگان
چوگان، به عنوان یک ورزش سنتی ایرانی، نه تنها یک مسابقه جذاب و شاد است بلکه فواید و تاثیرات بسیار مثبتی بر سلامت فیزیکی و روحی افراد دارد. در زیر به برخی از این فواید اشاره می‌شود:
تقویت عضلات و استقامت فیزیکی: چوگان، به دلیل حرکات متنوع و فعالیت‌های مختلفی که در طول بازی انجام می‌شود، باعث تقویت عضلات اندام‌های مختلف بدن می‌شود. این بازی همچنین بهبود استقامت فیزیکی افراد را تسهیل می‌دهد.
تعادل و هماهنگی حرکتی: حرکات مختلف اجرایی در چوگان، به تعادل و هماهنگی حرکتی افراد کمک می‌کند. این توانایی در حفظ تعادل از اهمیت زیادی در فعالیت‌های روزمره و جلوگیری از افتادن یا مصدومیت‌های مرتبط با تعادل نهایی برخوردار است.
تقویت قلب و سیستم گردش خون: فعالیت‌های ورزشی در چوگان، باعث افزایش ضربان قلب و پیشرفت سیستم گردش خون می‌شود. این موارد به بهبود سلامت قلب و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی کمک می‌کند.
کاهش استرس و افزایش روحیه: شرکت در مسابقات و بازی‌های چوگان باعث ترشح هورمون‌های شادی می‌شود که به کاهش استرس و افزایش روحیه کمک می‌کند. این اثرات مثبت بر روحیه و افکار افراد تأثیرگذار هستند.
تقویت روحیه انسانی و تشویق به همکاری گروهی: چوگان یک بازی تیمی است که نیاز به همکاری و هماهنگی اعضای گروه دارد. این بازی با تشویق به همکاری گروهی، باعث تقویت روحیه انسانی و افزایش انگیزه اعضای تیم می‌شود.
حفظ ارزش‌ها و هویت فرهنگی: چوگان، به عنوان یک ورزش با ریشه‌های عمیق در فرهنگ ایران، بازی ارزشمندی است که حفظ و ارتقاء هویت و ارزش‌های فرهنگی این سرزمین را ترویج می‌کند.
بنابراین، شرکت در بازی‌های چوگان نه تنها بر سلامت فیزیکی بلکه بر خلق و خوی وجدانی افراد نیز تأثیر مثبت دارد و زندگی را به یک تجربه سرشار از شادی و انرژی تبدیل می‌کند.
جمع بندی در مورد بازی چوگان
چوگان به عنوان یک ورزش سنتی و با اصول عمیق در فرهنگ ایران، دارای جذابیت‌ها و تأثیرات مثبت فراوانی است. این ورزش، با قدمتی ۳۰۰۰ ساله، نه تنها یک میراث فرهنگی مهم است بلکه تأثیرات بر سلامت جسمی و روحی افراد را نیز دارا می‌باشد.
در طول تاریخ، این بازی به عنوان یک ورزش شاهانه و درباری شناخته شده و توسط پادشاهان و افراد نخبه مورد علاقه قرار گرفته است. این ورزش، با حرکات متنوع در آن، علاوه بر تقویت عضلات و استقامت فیزیکی، به تعادل و هماهنگی حرکتی نیز کمک می‌کند. از نظر جسمی، تقویت سیستم گردش خون و حفظ سلامت قلب از جمله فواید این ورزش محسوب می‌شود.
برای سلامت روحی، شرکت در مسابقات چوگان باعث ترشح هورمون‌های شادی شده و به کاهش استرس و افزایش روحیه کمک می‌کند. این بازی، به عنوان یک ورزش تیمی، ارتقاء همکاری گروهی و تعامل اجتماعی را ترویج می‌دهد.
با وجود تلاش‌های جاری برای حفظ و ارتقاء این ورزش در ایران و جهان، چوگان به عنوان یک نماد از تجلیل به تاریخ و هویت فرهنگی ایران ادامه می‌یابد. این بازی، نه تنها مجالی برای ورزش و سرگرمی فراهم می‌آورد بلکه ارزش‌ها و سنت‌های قدیمی را در دل جوانان زنده و روشن نگه می‌دارد.
سوالات متداول در مورد بازی چوگان
چگونه چوگان به عنوان یک بازی ورزشی شکل گرفت؟
چوگان نخستین بار در دوره هخامنشیان، حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد، به عنوان یک بازی ورزشی شکل گرفت. در آن زمان، این بازی به عنوان یک نماد از توانایی سوارکاران در امور جنگی و اسب‌سواری مورد توجه بود و در دوران ساسانیان نیز به عنوان بخشی از فرهنگ بازی‌های آن دوره شناخته می‌شد.
چگونه چوگان به دیگر نقاط جهان منتقل شد؟
پس از حمله مغولان به ایران و آشنایی آن‌ها با فرهنگ و هنر ایران، چوگان به سرعت به دیگر نقاط جهان منتقل شد. مغولان این بازی را یاد گرفتند و در سراسر امپراطوری خود رواج دادند. این موضوع باعث شد که چوگان به عنوان یک ورزش جهانی به شمار آید.
چگونه در دوران صفویه و پهلوی چوگان توسعه یافت؟
در دوران صفویه، چوگان به شکلی جدیدتر و با رونق بیشتری به اوج خود رسید. شاه عباس صفوی نیز علاقه زیادی به این بازی داشته و حتی پیش از آمدن به اصفهان، در قزوین نیز میدان چوگان احداث کرده بود. در دوران پهلوی نیز، با ارتباطات بیشتر با اروپا و جهان غرب، چوگان دوباره به محبوبیت خود افزود و حتی در المپیک‌ها حضور داشت. این دوره تا حدی رونق جدیدی به چوگان بخشید.
چوگان در چه سال‌هایی در المپیک حضور داشت و چرا از المپیک حذف شد؟
چوگان از سال ۱۹۰۰ تا سال ۱۹۳۹ به عنوان یکی از شاخه‌های ورزشی در المپیک‌ها حضور داشت. اما در المپیک 1936 در برلین به دلیل عدم اجماع جهانی یا عدم حمایت ایران که خواستگاه این بازی بود، متاسفانه از لیست بازی‌های المپیک حذف شد.
زمین چوگان باید چه طول و عرضی داشته باشد؟
ابعاد زمین چوگان طول و عرض به ترتیب ۲۷۴ و ۱۴۵ متر می‌باشد. این ابعاد در کشورهای ایالات متحده آمریکا و آرژانتین به همراه برزیل، کمی از استاندارد رایج بزرگ‌تر است.
مدت زمان مسابقه چوگان چقدر می‌باشد؟
هر بازی چوگان به ۶ دوره زمانی (چوکه) تقسیم می‌شود، و هر کدام از این چوکه‌ها ۷ دقیقه به طول می‌انجامد. در کشور انگلستان، این مدت زمانی به هشت قسمت تقسیم شده و بین هر چوکه استراحتی معادل ۳ دقیقه و بین دو نیمه ۵ دقیقه در نظر گرفته می‌شود.
چه تعداد بازیکن در هر تیم چوگان شرکت می‌کنند؟
در هر تیم چهار نفر بازی می‌کنند. نفر اول به عنوان مهاجم و کمک به مدافع، نفر دوم نیز به عنوان مهاجم با وظیفه دفاعی، نفر سوم به عنوان بهترین بازیکن تیم با وظیفه تبدیل حرکات دفاعی به حملات و نفر چهارم به عنوان مدافع با وظیفه دور زدن توپ از دروازه است.
از چه نوع اسب‌هایی برای چوگان استفاده می‌شود؟
اسب‌های کوتاه قد به نام اسبچه برای چوگان استفاده میشوند که بهترین این اسب‌ها از نژاد اسبچه خزر یا کاسپین بوده و به دلیل ویژگی‌های بی‌نظیر خود، به عنوان بهترین انتخاب برای این بازی شناخته میشوند.
چرا اسبچه خزر به عنوان انتخاب بهترین برای چوگان شناخته می‌شود؟
اسبچه خزر به دلیل باهوش بودن، تناسب اندام عالی، ظاهر زیبا و آراسته، گردن قوس‌دار، پوست نازک و لطیف، سم سخت و سفت، دُم پر پشت و بلند، و ویژگی‌های دیگر، به عنوان بهترین انتخاب برای چوگان شناخته می‌شود.
چگونه اسب‌ها در چوگان محافظت میشوند؟
برای حفاظت از چهار ساق اسب و جلوگیری از برخورد ضربات توپ یا چوب چوگان با ساق‌ها، از بانداژ استفاده می‌شود. همچنین، جهت کنترل بهتر اسب در حین مسابقه، افسار یا لگام مناسب انتخاب می‌شود.
این بازی چه نقشی در فرهنگ و تاریخ ایران ایفا می‌کند؟
چوگان با ۳۰۰۰ سال تاریخ، جزء ارزشمندترین میراث‌های فرهنگی ورزشی ایران محسوب می‌شود. این ورزش نه تنها یک مسابقه ورزشی است بلکه یک تجربه هنری نیز به حساب می‌آید. چوگان با لقب ورزش شاهانه شناخته می‌شود و از نخستین روزهای تاریخ، شاهان و درباریان به این بازی علاقه مند بودند.
چگونه سوارکاران خود را در مقابل خطرات ممکن محافظت می‌کنند؟
سوارکاران از وسایل مختلفی برای محافظت از خود در حین بازی استفاده می‌کنند. این وسایل شامل کلاه ایمنی، دستکش، شلاق، چکمه، و زانوبند میشوند. این تجهیزات به سوارکاران کمک می‌کنند تا در مقابل خطرات احتمالی مانند ضربات توپ یا چوب چوگان و سایر حوادث ممکن محافظت شوند.
چگونه تیم‌ها می‌توانند در این بازی امتیاز به دست بیاورند؟
برای ثبت امتیاز در این بازی، توپ باید از خط دروازه خارج شود و داور صحت آن را تصدیق کند.
چه زمانی بازی متوقف می‌شود؟
توقف بازی در چوگان در صورت زمین‌خوردن اسب، مصدومیت اسب یا سوار، و یا وقوع حوادث غیرمنتظره توسط داوران تعیین می‌شود. این توقف‌ها به منظور اطمینان از ایمنی و سلامتی سوارکاران و اسبان در طول بازی انجام می‌شود.
چگونه خطاها و جریمه‌ها در بازی چوگان تعیین میشوند؟
در این بازی، خطاها و جریمه‌ها به منظور حفظ انضباط و تنظیم اجرای صحیح بازی اعمال میشوند. به عنوان مثال، حرکت خطرناک سوارکار، ضربه به طور خطا به سمت سوارکار یا اسب حریف، یا هر حرکتی که ممکن است خطرناک باشد، به عنوان خطا شناخته می‌شود. جریمه‌ها شامل احتساب گل به تیم مقابل و ضربه آزاد از فواصل مختلف میشوند.
چگونه شروع بازی چوگان تعیین می‌شود؟
در ابتدای این بازی، هر دو تیم در وسط زمین و پشت خط میانی صف آرایی می‌کنند. توپ از فاصله ۶/۴ متری به میانه آن‌ها پرتاب می‌شود و تیمی که تصاحب توپ را بر عهده گرفته بازی را شروع می‌کند.
چه تفاوتی در بازی چوگان بر اساس انواع مختلف این ورزش وجود دارد؟
در چوگان، نقش بازیکنان بر اساس انواع مختلف بازی متغیر است. به عنوان مثال، در چوگان ایرانی، تیم‌ها از چهار نفر تشکیل شده‌اند که شامل سوار، اسب، چوبدست و گوی میشوند. در چوگان کابویی، تیم‌ها پنج نفر دارند که با اسب و چوب‌های بلندتر به بازی مشغول میشوند و در نوع دیگر از چوگان که در هند و تایلند رایج است از فیل بجای اسب استفاده می‌شود.
چه تاریخچه‌ای برای حضور زنان در بازی چوگان وجود دارد؟
تاریخچه حضور زنان در این بازی به دوران قدیم باز می‌گردد. اشاره‌ها به زنان چوگان‌باز در داستان‌های تاریخی و ادبیات، نشان از شجاعت و مهارت زنان در این ورزش دارد. برای مثال، کتاب "خسرو و شیرین" از دختران چوگان‌باز حرف می‌زند. از آن زمان تاکنون، زنان در این ورزش فعالیت داشته‌اند و در برخی کشورها تیم‌های زنان نیز در مسابقات رسمی نیز شرکت می‌کنند.
ایران چگونه موفق به ثبت جهانی بازی چوگان در یونسکو شد؟
با ادامه تلاش‌ها و هماهنگی بین مسئولان فرهنگی و ورزشی ایران، در سال ۱۳۹۶ موفق به ثبت جهانی بازی چوگان ایرانی در اجلاس کره جنوبی شد. این تلاش‌ها شامل ارائه مستندات تاریخی، فرهنگی و فنی بوده و با حمایت مسئولان، موفق به ثبت این بازی به عنوان یک میراث جهانی در یونسکو شد.
چگونه بازی چوگان به تقویت عضلات و استقامت فیزیکی افراد کمک می‌کند؟
در چوگان، حرکات متنوع و فعالیت‌های مختلف، از جمله دویدن، حرکات چوگان زدن و توپ را هدف گرفتن، باعث تقویت عضلات اندام‌های مختلف بدن می‌شود. همچنین، زمان بازی که طولانی می‌شود، به تقویت استقامت فیزیکی نیز کمک می‌کند.
چگونه این بازی به تقویت قلب و سیستم گردش خون کمک می‌کند؟
فعالیت‌های چوگان، از جمله سوارکاری، پیچیدگی حرکات چوگان زدن و تحرکات سریع در طول بازی، باعث افزایش ضربان قلب می‌شود. این افزایش فشار خون و تقویت سیستم گردش خون را تحریک می‌کند. به این ترتیب، فعالیت‌های ورزشی در چوگان به بهبود سلامت قلب و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی کمک می‌کند.
چگونه انجام این بازی به کاهش استرس و افزایش روحیه افراد می‌انجامد؟
شرکت در مسابقات و بازی‌های چوگان باعث ترشح هورمون‌های شادی می‌شود، از جمله اندورفین. این هورمون‌ها به کاهش استرس، افزایش حالت شادابی، و بهبود روحیه کمک می‌کنند. فعالیت‌های چوگان نه تنها برای سلامت فیزیکی بلکه برای بهبود حالت روحی و افکار افراد نیز تاثیرگذار است.
چه تلاشی برای احیای چوگان در ایران انجام شده است؟
از اواخر دهه ۵۰ شمسی، تعدادی از علاقمندان به چوگان به فعالیت‌هایی جهت احیای این ورزش پرداختند و تلاش کردند تا جایگاه ارزشی ارزشمند این بازی در فرهنگ ورزشی ایران را بازنشانی کنند. این تلاش‌ها منجر به ثبت چوگان به عنوان یکی از میراث‌های فرهنگی توسط یونسکو شد.